هورمون رشد توسط غدۀ هیپوفیز ترشح میشود و اثر مهمی بر قد، طول استخوان و رشد عضلانی دارد. به همین دلیل امروزه بسیاری از افراد به فکر مصرف هورمون رشد برای افزایش قد، عضلانی کردن بدن و بازیابی جوانی هستند. واقعیت این است که چنانچه کودک دچار کمبود هورمون رشد باشد، تزریق هورمون رشد تا زمان رسیدن به بلوغ موجب افزایش قد میشود. اما مصرف این هورمون پس از اتمام رشد استخوانی، تأثیری بر قد ندارد. به علاوه چنانچه افرادی که کمبود هورمون رشد ندارند، اگر مکمل هورمون رشد را خودسرانه مصرف کنند، نه تنها به خواستۀ خود برای داشتن قدی بلندتر و بدنی عضلانی‌تر و بهبود عملکرد ورزشی نمی‌رسند، بلکه دچار عوارض گوناگون می‌شوند.
هورمون رشد چیست؟
هورمون رشد (HGH) یا سوماتوتروپین هورمونی است که غدۀ هیپوفیز آن را تولید و ترشح می‌کند. هورمون رشد بر بسیاری از بخش‌های بدن اثر می‌گذارد و به رشد کودکان کمک می‌کند. میزان هورمون رشد در دوران کودکی افزایش می‌یابد و در دوران بلوغ به اوج می‌رسد. هورمون رشد در این دوره موجب رشد استخوان و غضروف میشود.
وقتی صفحه‌های رشد استخوان‌ها یا اپی‌فیزها بسته میشود، هورمون رشد دیگر قد را بلندتر نمی‌کند، با این حال بدن همچنان به هورمون رشد نیاز دارد. هورمون رشد پس از رسیدن به بلوغ به سلامت ساختارهای بدن و متابولیسم کمک می‌کند، برای مثال میزان قند یا گلوکز خون را در بازۀ نرمال نگه می‌دارد. میزان هورمون رشد با عبور از میان‌سالی بهطور طبیعی کاهش می‌یابد.
کاربرد هورمون رشد
پزشکان هورمون رشد را عموماً برای کودکان و بزرگسالانی تجویز میکنند که دچار کمبود هورمون رشد و عارضه‌های دیگری هستند که باعث کوتاهی قد و رشد نکردن میشود. همچنین هورمون رشد برای بزرگسالانی تجویز میشود که به دلیل کمبود هورمون رشد دچار عوارض جانبی مانند بی‌حالی، کاهش میل جنسی، اضافه وزن و نوسانات خلقی شده‌اند. هورمون رشد فقط با نسخه فروخته میشود و به صورت آمپول عضلانی و زیرجلدی عرضه میشود. هورمون رشد تحت نام‌های تجاری مختلفی عرضه میشود که ترکیب فعال تمامی آن‌ها سوماتوتروپین است.
هر چه کمبود هورمون رشد سریع‌تر درمان شود، احتمال این که کودک در دوران بزرگسالی به قد متناسب با سن خود برسد، بیشتر میشود. قد بسیاری از کودکان در سال اول درمان حدود ۱۰ سانتی‌متری و در دو سال بعدی هر سال حدود ۷ تا ۸ سانتی‌متر بلندتر میشود. پس از آن نرخ رشد به آهستگی کاهش می‌یابد.
علائم کمبود هورمون رشد در کودکان
کمبود هورمون رشد (GHD) که با اصطلاحات کوتولگی یا کوتاه‌قامتی هیپوفیزی نیز شناخته میشود، موجب کوتاهی قد، ضمن متناسب بودن اجزای بدن در کودکان میشود. نشانۀ اصلی کمبود هورمون رشد در کودکان افزایش آهستۀ قد پس از سه سالگی است. به عبارت دیگر قد کودک هر سال کمتر از ۳/۵۶ سانتی‌متر بلند میشود. دیگر علائم کمبود هورمون رشد در کودکان عبارت است از:
- چهره کودک کوچک‌تر از سن واقعی به نظر می‌رسد.
- مختل شدن رشد مو و ناخن
- دیر درآمدن دندان‌ها
- تأخیر در بلوغ
- پایین بودن میزان قند خون
- آلت تناسلی بسیار کوچک در پسران
علائم کمبود هورمون رشد در بزرگسالان
کمبود هورمون رشد در بزرگسالان با علائم زیر همراه است:
- کاهش تراکم استخوان و در نتیجه پوکی استخوان
- تحلیل رفتن عضلات
- بی‌حالی و خستگی مزمن
- افسردگی و یا اضطراب
- ضعف حافظه
- افزایش چربی بدن، به‌ویژه دور کمر
- افزایش کلسترول LDL
- ضعیف شدن قلب، عضله‌ها و استخوان‌ها
- مقاومت به انسولین و در نتیجه ابتلا به دیابت نوع ۲
مصرف‌ها و سوءمصرف‌های هورمون رشد
تبلیغات فراوانی که دربارۀ مکمل هورمون رشد میشود، موجب شکل‌گیری سؤالات فراوانی در ذهن والدین، نوجوانان و بزرگسالان دربارۀ مصرف این مکمل شده است. در این بخش به رایج‌ترین سؤالات مربوط به هورمون رشد پرداخته میشود.
آیا با هورمون رشد می‌توانم قد فرزندم را افزایش دهم؟ قدش چقدر بلندتر میشود؟
چنانچه فرزندتان به سن بلوغ نرسیده باشد، آزمایش‌ها نشان دهد که کودک دچار کمبود هورمون رشد است و رشد کودک بر روی نمودار رشد زیر صدک سوم باشد، درمان با هورمون رشد موجب افزایش قد کودک خواهد شد. درمان با هورمون رشد در یک پژوهش موجب شد قد کودکان بهطور میانگین ۸/۴ سانتی‌متر در یک سال بلندتر شود. میانگین افزایش قد کودکانی که هورمون رشد را به میزان ۰/۰۳ میلی گرم بر کیلوگرم در روز دریافت کرده بودند، ۵/۴ سانتی‌متر بود، اما میانگین افزایش قد در کودکانی که هر روز ۰/۰۴ میلی‌گرم هورمون رشد را به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن دریافت کرده بودند، ۱۲ سانتی‌متر بود.
یکی دیگر از سؤالات مهم والدین میزان افزایش قد است. میزان افزایش قد کودکان پیش از شروع هورمون‌درمانی عموماً کمتر از ۵ سانتی‌متر در سال است. این مقدار در نخستین سال هورمون‌درمانی به ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر افزایش می‌یابد و کودک پس از سال اول درمان، در حد معمول یعنی حدود ۵ سانتی‌متر در سال رشد می‌کند.
اگر بلوغ را متوقف کنم، و درمان فرزندم را با هورمون رشد شروع کنم، قدش بلندتر میشود؟
بلوغ باید به‌موقع انجام شود. اگر پس از سن ۸ ـ ۹ سالگی که بلوغ شروع شده است، متوقف شود، نه تنها در قد نهایی تأثیر مثبت نخواهد داشت، بلکه باعث میشود کودک به سهم ژنتیکی خود نیز نرسد، یا به عبارتی دیگر قد کوتاه تری داشته باشد. فقط و فقط در صورتی که نشانه‌های بلوغ قبل از ۸ سالگی مشاهده شود و توقف بلوغ نیز پیش از ۸ سالگی شروع شود، توقف بلوغ به میزان ۵ ـ ۸ سانتی‌متر باعث افزایش قد نهایی میشود.
توجه داشته باشید که تنها گونۀ مؤثر هورمون رشد، داروی تزریقی است. به‌علاوه به‌هیچ‌وجه نباید خودسرانه به فرزند خود مکمل هورمون رشد بدهید. حتماً به متخصص غدد مراجعه کنید تا آزمایش‌های لازم را انجام بدهند و در صورت لزوم هورمون رشد تجویز کنند.
نوجوان هستم، با هورمون رشد می‌توانم قدم را افزایش دهم؟
تزریق هورمون رشد برای افزایش قد تا زمان نرسیدن به بلوغ مؤثر است. بلوغ ارتباطی با سن تقویمی ندارد، بلکه سن استخوانی و بسته شدن صفحه‌های رشد مهم است. پسرها یک سال پس از بم شدن صدا و دخترها یک تا یک سال و نیم پس از نخستین قاعدگی بالغ می‌شوند. هورمون رشد پس از رسیدن به بلوغ دیگر موجب افزایش قد نخواهد شد. اگر واقعاً کمبود هورمون رشد داشته باشید و صفحات استخوانی بسته نشده باشد، انتظار می‌رود که در سال اول حداقل ۷ تا ۸ سانتی‌متر و پس از آن سالی ۵ سانتی‌متر بلندتر شوید. اگر میزان افزایش قد کمتر از این مقدار باشد، یعنی هورمون درمانی برای شما مؤثر نیست. فیلم زیر نمونه‌ای از درمان موفق با هورمون رشد در اواخر بلوغ است.
بزرگسال هستم، آیا می‌توانم با مصرف هورمون رشد قدم را بلندتر کنم؟
صفحات رشد پس از بلوغ بسته میشود، بنابراین قد دیگر بلندتر نمیشود. به‌علاوه بزرگسالان عموماً دچار کمبود هورمون رشد نیستند. بنابراین مصرف هورمون رشد نه تنها باعث بلندتر شدن قد بزرگسالان نمیشود، بلکه عوارض جانبی خطرناکی مانند شعله‌ور شدن سرطان‌های نهفته را برای آنان به دنبال دارد. البته راهکارهایی برای قد بلندتر به نظر رسیدن در دوران بزرگسالی وجود دارد.
بزرگسال هستم، با هورمون رشد می‌توانم بدنم را عضلانی‌تر کنم؟
گفته میشود که هورمون رشد باعث از بین رفتن مقدار چربی بیشتر و حجیم‌تر شدن عضلات میشود. بنابراین بدنسازان هورمون رشد را برای عضلانی‌تر کردن اندام و افزایش انرژی و استقامت تزریق میکنند. امروزه سوءمصرف هورمون رشد به عنوان یک داروی آنابولیک بهبود دهندۀ عملکرد، مشکل بسیار شایعی است. اما اثر هورمون رشد بر قدرت و حجم عضلات هنوز مشخص نیست.
چنانچه مشکل کمبود هورمون رشد وجود داشته باشد و حجم و قدرت عضلات در نتیجۀ این کمبود کم شده باشد، با مصرف مکمل هورمون رشد می‌توان این عوارض را از بین برد. در مقابل پژوهشگران ثابت کرده‌اند که مصرف مکمل هورمون رشد، در صورت برخورداری از مقدار مناسب این هورمون در بدن، موجب بهبود عملکرد و عضلانی شدن بدن نمیشود. بخش اعظم افزایش حجم عضلانی در واقع ناشی از احتباس مایعات است. به‌علاوه همان‌طور که گفته شد چنانچه مشکل کمبود هورمون رشد وجود نداشته باشد، مصرف این هورمون عوارض جانبی خطرناکی را به دنبال خواهد داشت. به‌علاوه مصرف این هورمون برای بهبود عملکرد ورزشی در بسیاری از کشورها غیرمجاز است و در فهرست موارد دوپینگ قرار دارد.
درست است که مصرف هورمون رشد به کاهش وزن خانم‌ها کمک می‌کند؟
هورمون رشد نمی‌تواند رویای شما را برای لاغر شدن به واقعیت تبدیل کند. چنانچه یک فرد بزرگسال واقعاً کمبود هورمون رشد داشته باشد، مصرف این هورمون در مقدار بسیار اندک باعث کاهش چربی و افزایش حجم عضلانی میشود؛ اما وزن کلی تغییری نمی‌کند. بنابراین فریب تبلیغات دروغین را دربارۀ مفید بودن هورمون رشد برای چربی‌سوزی نخورید.
با مصرف هورمون رشد می‌توانم جوان‌تر شوم؟
غدۀ هیپوفیز بیشترین میزان هورمون رشد را در دوران کودکی و نوجوانی تولید می‌کند، اما میزان تولید این هورمون پس از عبور از مرز میان‌سالی رو به کاهش می‌گذارد. این کاهش طبیعی بسیاری از پژوهشگران را به این فکر انداخته است که بسیاری از عوارض پیری مانند کاهش تراکم استخوان و تحلیل رفتن عضله‌ها را با استفاده از هورمون رشد به تأخیر بیندازند.
اما شواهد اندکی وجود دارد که اثر مصرف هورمون رشد را بر بازیابی جوانی و سرزندگی سالمندان ثابت کند. همچنین اثر مصرف هورمون رشد بر تقویت مو و ناخن و جوان‌سازی پوست ثابت نشده است. بالعکس چنانچه مشکل کمبود هورمون رشد وجود نداشته باشد، مصرف هورمون رشد خطر ابتلا به بیماری‌های دیگر مانند دیابت، سندرم تونل کارپال و دردهای عضلانی و مفصلی را افزایش می‌دهد. بنابراین پژوهشگران مصرف هورمون رشد را برای مقابله با پیری توصیه نمی‌کنند.
عوارض جانبی مصرف خودسرانۀ هورمون رشد
تقریباً یک‌سوم افرادی که هورمون رشد را خودسرانه مصرف میکنند، با عوارض جانبی مواجه می‌شوند. مصرف بی‌مورد هورمون رشد می‌تواند عوارض جانبی زیر را به دنبال داشته باشد:
- سندرم تونل کارپال
- افزایش مقاومت انسولین و یا دیابت نوع ۲
- ورم کردن پاها و دست‌ها
- احتباس مایعات
- بالا رفتن میزان کلسترول
- درد مفصلی و عضلانی
- بزرگ شدن بافت سینه یا ژنیکوماستی در مردان
- دیسپلازی مفصل ران و در آمدن سر استخوان ران
- پانکراتیت
- شعله‌ور شدن سرطان‌های نهفته
برای افزایش قد چه کنیم؟
یکی از دلایلی که باعث مورد توجه قرار گرفتن هورمون رشد شده است، تصورات اشتباه دربارۀ اثر این هورمون بر افزایش قد است. اما واقعیت این است که تنها در صورتی که صفحات رشد بسته نشده باشند، کمبود هورمون رشد داشته باشید و کوتاهی قد پیامد این کمبود باشد، تزریق هورمون رشد تحت نظر پزشک می‌تواند باعث افزایش رشد و بلندتر شدن قد شود. پس افرادی که می‌خواهند قد بلندتری داشته باشند، چه راهی دارند؟
واقعیت این است که بلندی قد به میزان ۶۰ ـ ۸۰ درصد به ژنتیک مربوط میشود و نقش عوامل محیطی مانند تغذیه و سبک زندگی در بلندی قد ۲۰ ـ ۴۰ درصد است (منبع). بنابراین در سن مناسب راهکارهای مؤثری برای افزایش قد یا بلندتر به نظر رسیدن وجود دارد.
راهکارهای افزایش قد برای کودکان و نوجوانان
رعایت توصیه‌های زیر در دوران کودکی و نوجوانی کمک مؤثری به افزایش قد می‌کند:
- صبحانۀ سالم: خوردن صبحانۀ سالم به متابولیسم کمک می‌کند و جذب مواد مغذی و لازم برای رشد را افزایش می‌دهد.
- تغذیۀ مناسب: تغذیۀ مناسب الگوی رشد بدن و میزان قد را تعیین می‌کند. سوءتغذیه باعث کوتاهی قد میشود و اجازه نمی‌دهد که کودک تا اتمام بلوغ به قد نهایی برسد. غذاهای سرشار از روی، کلسیم، منیزیم و فسفر برای رشد مفید هستند. از آن‌جا که پروتئین‌ها یکی از مهم‌ترین ترکیبات تشکیل‌دهندۀ بدن هستند، مصرف محصولات پروتئینی نیز برای افزایش قد مفید است.
- خواب کافی: بدن بازسازی و رشد بافت‌ها را در زمان خواب انجام می‌دهد، پس خواب نقش مهمی در رشد دارد. زمان ثابتی را برای خواب در نظر بگیرید و روزانه ۸ تا ۱۰ ساعت بخوابید.
- تعداد وعده‌های غذایی را بیشتر و حجم آن‌ها را کمتر کنید: هر چه وعده‌های غذایی کم‌حجم‌تر باشد، بدن سریع‌تر می‌تواند مواد مغذی را جذب کند.
- ورزش منظم و یوگا را فراموش نکنید: ورزش‌های کششی باعث کشیده شدن دست‌ها و پاها می‌شوند و حرکات قدرتی نیز با تقویت عضله‌ها به افزایش قد کمک میکنند. ورزش‌های سخت مانند آمادگی جسمانی و ورزش‌های هوازی سنگین نیز با افزایش میزان تستوسترون موجب بلندتر شدن قد می‌شوند. ورزش‌هایی مانند بسکتبال، شنا، تنیس و فوتبال نیز در افزایش قد بی‌تأثیر نیستند. تمرین‌های تنفسی عمیق مانند مدیتیشن نیز برای مدیریت هورمون‌ها و افزایش قد مفید هستند.
- وزن بدن را در حد سالم نگه دارید: چاقی یکی از عامل‌های کوتاهی قد است. پس وزن خود را برای افزایش قد مدیریت کنید.
- آب فراوان بنوشید: آب بدن را سم‌زدایی و پاکسازی می‌کند. در نتیجه جذب مواد مغذی راحت‌تر و افزایش قد ممکن میشود.
- از بازدارنده‌های رشد پرهیز کنید: دخانیات، آنتی‌بیوتیک‌ها و مشروبات الکلی از عامل‌های کوتاهی قد هستند.
اگر نگران رشد فرزند خود هستید و فکر می‌کنید دچار کمبود هورمون رشد است، بهتر است برای اطمینان خاطر به فوق‌تخصص غدد و متابولیسم مراجعه کنید. برای دریافت وقت مشاوره می‌توانید با شمارۀ ۰۲۱۲۲۸۹۴۱۰۸ تماس بگیرید.
راهکارهای افزایش قد برای بزرگسالان
اگرچه قد بزرگسالان پس از بسته شدن صفحات رشد دیگر بلندتر نمیشود، به کمک روش‌های زیر می‌توانید بلندتر به نظر برسید:
- حالت اندامی خود را اصلاح کنید: رعایت حالت اندامی صحیح هنگام نشستن و ایستادن باعث میشود بلندتر به نظر برسید و از گوژپشتی و در نتیجه کوتاه‌تر دیده شدن جلوگیری می‌کند.
- عضله‌های مرکزی را تقویت کنید: قوی بودن بخش میانی بدن، یعنی عضلات شکم و ستون فقرات به حفظ حالت اندامی صحیح و بلندتر دیده شدن کمک می‌کند.
- رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی داشته باشید: رژیم غذایی متعادل مواد مغذی لازم را برای قوی نگه داشتن استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان و کاهش تراکم استخوان در اختیار بدن می‌گذارد. کاهش تراکم استخوان به دلیل کاهش ارتفاع مهره‌ها باعث کوتاه به نظر رسیدن میشود.
- مکمل مصرف کنید: ویتامین‌ها و مواد معدنی، مکمل یک رژیم غذایی سالم هستند. برای مثال مصرف کلسیم و ویتامین دی از کاهش تراکم استخوان و ابتلا به عارضه‌هایی مانند پوکی استخوان و گوژپشتی جلوگیری می‌کند.
- یوگا را امتحان کنید: حرکات یوگا عضلات را شل و بدن را منعطف می‌کند، در نتیجه رعایت حالت اندامی صحیح آسان‌تر میشود و بلندتر دیده می‌شوید. به‌علاوه کاهش تراکم استخوان یکی از دلایل کوتاهی قد در گذر عمر است. نتایج پژوهشی که در سال ۲۰۱۶ انجام شد، نشان می‌دهد که یوگا تراکم استخوان را در بانوان مبتلا به پوکی استخوان پس از یائسگی افزایش داد (منبع).
روش‌های تشخیص کمبود هورمون رشد
چنانچه بیمار علائم کمبود هورمون رشد را داشته باشد، پزشک با توجه به کودک یا بزرگسال بودن بیمار دستور می‌دهد آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص کمبود هورمون رشد (GHD) انجام شود.
آزمایش‌های تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان
پزشک سابقۀ پزشکی کودک و نمودار رشد را بررسی می‌کند تا نشانه‌های اختلال در رشد، عامل‌های خطر کمبود هورمون رشد و دیگر بیماری‌های تأثیرگذار بر رشد را بیابد. چون میزان هورمون رشد در خون در طول روز متغیر است، یک آزمایش خون برای تشخیص کمبود هورمون رشد کافی نیست. به همین دلیل پزشکان آزمایش‌های زیر را برای تشخیص کمبود هورمون رشد و تشخیص افتراقی دیگر بیماری‌های تأثیرگذار بر رشد انجام می‌دهند:
- عکس‌برداری: عکس رادیوگرافی از دست کودک گرفته میشود تا پزشک رشد استخوان یا سن استخوانی و قابلیت رشد را بررسی کند.
- آزمایش خون: آزمایش‌های خون خاصی برای تشخیص افتراقی دیگر بیماری‌های مختل‌کنندۀ رشد انجام میشود. فاکتور شبه‌انسولینی IGF-1 و پروتئین متصل‌شونده به فاکتور شبه‌انسولینی IGFBP-3 نیز برای تشخیص کمبود هورمون رشد اندازه‌گیری می‌شوند.
- آزمایش تحریک هورمون رشد: این آزمایش تست اصلی برای تشخیص کمبود هورمون رشد است. داروهایی به کودک داده میشود که باید غدۀ هیپوفیز را به ترشح هورمون رشد تحریک کند. سپس نمونۀ خون از کودک گرفته میشود تا میزان هورمون رشد در آن اندازه‌گیری شود. اگر نتیجۀ آزمایش نشان بدهد که میزان هورمون رشد در سطح مورد انتظار افزایش نیافته است، آن‌گاه پزشک تشخیص می‌دهد که غدۀ هیپوفیز هورمون رشد کافی تولید نمی‌کند.
- ام آر آی: ام آر آی مغز برای مشاهدۀ مشکلات غدۀ هیپوفیز یا مغز و تعیین علت کمبود هورمون رشد انجام میشود.
آزمایش‌های تشخیص کمبود هورمون رشد در بزرگسالان
یکی از رایج‌ترین آزمایش‌های تشخیص کمبود هورمون رشد در بزرگسالان آزمایش تحمل انسولین است. پزشک برای کاهش قند خون، به بیمار انسولین تزریق می‌کند. سپس نمونۀ خون از بیمار گرفته میشود تا میزان هورمون رشد در خون اندازه‌گیری شود. زمانی‌که قند خون پایین می‌آید، هورمون رشد ترشح میشود. بنابراین اگر آزمایش خون نشان بدهد که میزان هورمون رشد کمتر از حد انتظار برای آزمایش تحمل انسولین است، کمبود هورمون رشد تأیید میشود.
آزمایش‌های زیر نیز برای تشخیص کمبود هورمون رشد در بزرگسالان کاربرد دارند:
- آزمایش تحریک گلاکوژن
- آزمایش تحریک مکی‌مورلین
- آزمایش تحریک آرژینین
- آزمایش تحریک کلونیدین
روش‌های طبیعی برای افزایش میزان هورمون رشد
تنها در صورتی که واقعاً دچار کمبود هورمون رشد باشید و پزشک هورمون‌درمانی را تجویز کند، عوارض ناشی از مصرف هورمون رشد به حداقل می‌رسد. بنابراین سالم‌ترین و بهترین راه برای افزایش هورمون رشد کمک گرفتن از روش‌های طبیعی است. پژوهش‌ها ثابت کرده است که راهکارهای زیر موجب افزایش میزان هورمون رشد میشود:
- اهمیت قائل شدن برای خواب: هورمون رشد هنگام خواب ترشح میشود. پژوهشگران ثابت کرده‌اند که کم‌خوابی میزان ترشح هورمون رشد را کاهش می‌دهد. پس سعی کنید هر شب حداقل ۷ ساعت بخوابید.
- کاهش مصرف قند: بر اساس نتایج یک پژوهش، مصرف خوراکی‌های قندی و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده میزان انسولین را افزایش می‌دهد و در نتیجه هورمون رشد کمتری ترشح میشود.
- کاهش چربی بدن: میزان چربی شکم ارتباط مستقیم با تولید هورمون رشد دارد. هر چه میزان چربی شکم بیشتر باشد، خطر ابتلا به انواع بیماری‌ها و کاهش تولید هورمون رشد بالاتر می‌رود.
- انجام ورزش‌های هوازی: پژوهشگران دریافته‌اند که ورزش‌های هوازی و تناوبی با شدت بالا (HITT) مانند دوچرخه‌سواری، دوچرخۀ ثابت، دو، شنا و پیاده‌روی سریع موجب افزایش هورمون رشد میشود.
- مصرف مکمل GABA: نتایج یک پژوهش حکایت از آن دارد که مصرف مکمل آمینواسیدی گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) میزان هورمون رشد را ۴۰۰% پس از ورزش و ۲۰۰% در حال استراحت افزایش می‌دهد. به‌علاوه این مکمل به بهبود خواب و در نتیجه افزایش هورمون رشد کمک می‌کند. البته حتماً قبل از مصرف این مکمل با پزشک مشورت کنید.
- مصرف مکمل آرژینین: پژوهشگران دریافته‌اند که مصرف مکمل آرژینین موجب افزایش هورمون رشد میشود. بر اساس نتایج یک پژوهش ال ـ آرژینین گذرگاهی را که مسئول تولید و ترشح هورمون رشد در بدن است، فعال می‌کند. با این حال قبل از مصرف آرژینین، به ویژه در صورت ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای باید با پزشک مشورت کنید. به‌علاوه مصرف بلندمدت آرژینین، به خصوص برای سالمندان با عوارض جانبی همراه است.
- مصرف مکمل ملاتونین: ملاتونین هورمونی است که نقش مهمی در تنظیم خواب و فشار خون دارد. نتایج چند پژوهش بیانگر آن است که مصرف ملاتونین موجب افزایش هورمون رشد میشود، اما باید پژوهش‌های بیشتری انجام شود تا مشخص شود که آیا این اثربخشی صرفاً به دلیل بهبود خواب است یا خیر. مصرف این مکمل در کوتاه‌مدت بدون عوارض جانبی است، اما دربارۀ ایمنی مصرف آن در بلندمدت باید پژوهش‌های بیشتری انجام شود.
- روزه‌داری متناوب: روزه‌داری میزان هورمون رشد را در حد قابل توجهی افزایش می‌دهد. در مطالعه‌ای که بر روی ۴۷ نفر انجام شد، میزان هورمون رشد پس از ۲۴ ساعت روزه‌داری پنج برابر شد. البته چون روزه‌داری مستمر در بلندمدت امکان‌پذیر نیست، روزه‌داری متناوب رویکرد تغذیه‌ای محبوب‌تری است که میزان مصرف مواد غذایی را برای دوره‌های کوتاه کاهش می‌دهد.
- مصرف دیگر مکمل‌های طبیعی: مکمل‌های زیر نیز میزان تولید هورمون رشد را افزایش می‌دهند:
- گلوتامین: بر اساس نتایج یک پژوهش، مصرف دو گرم گلوتامین در روز میزان هورمون رشد را تا ۷۸ % افزایش می‌دهد.
- کراتین: در مطالعه‌ای که بر روی دوندگان انجام شد، مشخص شد که مصرف مکمل کراتین میزان هورمون رشد را پس از ۶ هفته در حد معناداری افزایش داد.
- اورنیتین: در پژوهشی که در سال ۲۰۱۰ انجام شد، مکمل اورنیتین سی دقیقه پس از ورزش به شرکت‌کنندگان داده شد. در نتیجه افزایش قابل‌ملاحظه‌ای در میزان هورمون رشد مشاهده شد.
البته لازم به ذکر است که پژوهش‌های بیشتری باید دربارۀ اثربخشی این مکمل‌ها انجام شود. از این گذشته اثر مکمل‌ها موقتی است. نکتۀ مهم این است که پیش از مصرف هر نوع مکملی با پزشک مشورت کنید. همچنین مکمل هورمون رشد را بدون مراجعه به پزشک و مطمئن نشدن از کمبود این هورمون مصرف نکنید. اگر نگران کوتاهی قد فرزندتان هستید و فکر می‌کنید مشکل کمبود هورمون رشد دارد، کافی است برای دریافت نوبت از فوق‌تخصص غدد و متابولیسم با شمارۀ ۰۲۱۲۲۸۹۴۱۰۸ تماس بگیرید.
پرسش‌های متداول
بهترین مقدار مصرف هورمون رشد برای کودکان چقدر است؟
مقدار دوز دارو به عامل‌های زیر بستگی دارد:
- مشکل تشخیص داده شده
- اهداف درمان و واکنش به درمان
- نتایج آزمایش خون شامل میزان IGF-1
- وزن بدن
چرا نمیشود هورمون رشد را به صورت خوراکی مصرف کرد؟
چون هورمون رشد نوعی پروتئین است که در معده تجزیه میشود. بنابراین هورمون رشد خوراکی بیاثر است و باید تزریق شود.
هورمون رشد هر چند وقت یک بار تزریق میشود؟
هورمون رشد ۶ بار در هفته تزریق میشود. نوبت فراموش شده در روز هفتم تزریق میشود. درمان با هورمون رشد درمانی طولانیمدت است.
چه زمانی باید هورمون رشد را تزریق کرد؟
امکان تزریق در هر ساعتی از روز وجود دارد. اما چون هورمون رشد در طول شب بیشتر ترشح میشود، عموماً توصیه میشود که دارو قبل از خواب تزریق شود.
استروئید چه تفاوتی با هورمون رشد دارد؟
تفاوت اصلی در این است که هورمون رشد انسانی بهطور طبیعی توسط غدۀ هیپوفیز تولید میشود. اما استروئید ترکیبی طبیعی نیست و توسط انسان تولید میشود. تولیدکنندگان تلاش میکنند استروئیدها شبیه به هورمون مردانۀ تستوسترون باشند. برخی ورزشکاران مکمل هورمون رشد و ترکیبات مضری مانند استروئیدهای آنابولیک را با هم مصرف میکنند، به این امید که عملکرد ورزشی بهتری داشته باشند و عضلات حجیمتری پیدا کنند.
تستوسترون باعث افزایش تولید هورمون رشد میشود؟
تستوسترون از طریق تعدیل واکنش هورمون رشد هیپوفیز به هورمون آزادکنندۀ هورمون رشد هیپوتالاموس (GHRH) موجب ترشح هورمون رشد میشود.
هورمون رشد تا چه زمانی ترشح میشود؟
افزایش تولید هورمون رشد تا اوایل نوجوانی (۱۸ ـ ۲۵ سالگی) ادامه دارد و پس از آن به صورت تصاعدی کم میشود. میزان تولید هورمون رشد پس از سی سالگی تقریباً در هر دهه ۱۵% کمتر میشود. ترشح هورمون رشد در دوران بلوغ به حداکثر مقدار خود، بالغ بر ۱۵۰ میکروگرم بر کیلوگرم در روز می‌رسد و تا ۵۵ سالگی به میزان ۲۵ میکروگرم بر کیلوگرم در روز کاهش می‌یابد.
درصد شیوع کمبود هورمون رشد چقدر است؟
کمبود هورمون رشد عارضۀ نادری است. از هر چهار تا ده هزار کودک فقط یک کودک دچار کمبود هورمون رشد است و از این تعداد، کمبود هورمون رشد فقط یک بیمار از هر ده هزار بیمار در دوران بزرگسالی شروع میشود.
هورمون رشد برای درمان بلوغ زودرس کاربرد دارد؟
آنالوگ هورمون آزادکنندۀ گنادوتروپین (GnRHa) برای درمان بلوغ زودرس مرکزی به کار برده میشود. GnRHa برای به تأخیر انداختن بلوغ در کودکان کوتاه قدی کاربرد دارد که احتمال داده میشود قدشان تا دورۀ بزرگسالی بلند نشود. در هر دو مورد گاهی در کنار GnRHa از هورمون رشد نیز استفاده میشود.
میزان هورمون رشد در زنان بیشتر است یا مردان؟
میزان هورمون رشد در زنان بیشتر از مردان است. بانوان سریع‌تر از هورمون‌درمانی جواب می‌گیرند و میزان هورمون رشد آنان راحت‌تر به حد طبیعی برمی‌گردد. به‌علاوه بانوان به ندرت دچار مشکل کمبود هورمون رشد می‌شوند.
هورمون رشد انسانی فقط به صورت آمپول تولید میشود؟
هورمون رشد انسانی تنها در صورتی مؤثر است که تزریق شود، چون اگر به صورت خوراکی مصرف شود، طی فرایند گوارش تجزیه خواهد شد. بنابراین هورمون رشد به صورت هیچ قرصی عرضه نمیشود. بعضی مکمل‌های غذایی که ادعا میشود میزان هورمون رشد را افزایش می‌دهند، به شکل قرص تولید می‌شوند، اما پژوهش‌ها مفید بودن این مکمل‌ها را تأیید نکرده است.
آیا هورمون رشد موردتأیید FDA است؟
هورمون رشد در سال ۱۹۸۵ تولید شد و سازمان جهانی غذا و دارو (FDA) تزریق آن را برای کودکانی که به دلیل ابتلا به بیماری‌هایی مانند سندرم ترنر یا کمبود هورمون رشد قد کوتاه داشتند یا به خوبی رشد نمی‌کردند، تأیید کرد. همچنین تزریق هورمون رشد برای بزرگسالانی تأیید شد که به سندرم رودۀ کوتاه مبتلا بودند، به دلیل ابتلا به HIV/AIDS دچار تحلیل عضلانی شدید شده بودند یا به علت تومور هیپوفیز، کمبود هورمون رشد داشتند.
قرص‌ها و اسپری‌های هورمون رشد واقعاً مؤثر هستند؟
شرکت‌های بسیاری محصولاتی را به شکل شربت، قرص و اسپری به بازار عرضه میکنند و مدعی هستند که محصولات آنان باعث کاهش چربی، تقویت عضلات، افزایش رشد مو، تقویت سیستم ایمنی، تنظیم قند خون، افزایش انرژی، بهبود خواب، بینایی، حافظه و عملکرد جنسی میشود. تمام این ادعاها کذب است، به‌علاوه تنها گونۀ مؤثر هورمون رشد، داوری تزریقی است، چون هورمون رشد خوراکی پیش از جذب شدن توسط بدن در معده تجزیه میشود.
فرزندم چه مدت باید هورمون رشد تزریق کند؟
- تا زمان رسیدن به رشد کامل: رشد بسیار کم در ماه‌های گذشته علامت کامل شدن رشد است. به‌علاوه سن استخوانی و بسته شدن صفحه‌های رشد نیز در عکس رادیوگرافی قابل‌مشاهده است.
- در صورت واکنش نشان ندادن به درمان: چنانچه نتیجۀ رضایت‌بخشی از درمان گرفته نشود، درمان متوقف میشود.
البته برخی بیماران باید هورمون درمانی را در دوران بزرگسالی هم ادامه بدهند. در این صورت لازم است آزمایش‌ها به صورت دوره‌ای تکرار شود تا کمبود هورمون رشد بررسی شود.
پزشک برای پسرم آمپول هورمون رشد تجویز کرده است. تزریق این آمپول عوارض ندارد؟
مصرف هورمون رشد در صورتی که با تجویز پزشک باشد، بدون عوارض جانبی است.
