تیروئید پرکار یکی از بیماریهایی متداول تیروئیدی است که در آن هورمونهای تیروئید بیشتر از حد معمول تولید میشوند و ساز و کار متابولیسم بدن را افزایش میدهند. در پی افزایش میزان هورمون تیروئید علائمی همچون کاهش وزن، خستگی، لرزش دست و… رخ خواهد داد. پرکاری تیروئید اغلب به دلیل مصرف بیش از اندازه داروهای تیروئیدی و یا بیماریهای زمینهای همچون گریوز ایجاد میشود. البته برای بررسی دقیق و درمان این عارضه مراجعه به پزشک لازم است، متخصص پس از بررسی غده تیروئید و آزمایش خون بیمار طرح درمان مناسب را ارائه خواهد داد. اصلیترین درمان تیروئید پرکار، دارودرمانی و اصلاح سبک زندگی است و در صورتی که وضعیت بیمار بهبود نیابد، ممکن است روشهای پرتهاجم مثل رادیوتراپی و جراحی نیز انجام شوند. به خاطر داشته باشید که در صورت تشخیص به موقع پرکاری تیروئید قابل درمان و مدیریت است؛ بنابراین در صورتی که علائم آن را مشاهده نمودید، حتما به پزشک مراجعه نمایید.
تیروئید پرکار چیست؟
پرکاری تیروئید زمانی بروز مییابد که غده تیروئید بیش از حد فعال شود و مقدار بسیار زیادی از هورمونهای تیروئید T3 و T4 را ترشح کند. هورمون تیروئید اضافی سرعت متابولیسم را افزایش میدهد. بدن انرژی را با سرعتی بیشتر از سرعت مناسب مصرف میکند و فعالیتهای شیمیایی، مانند متابولیسم، در سلولها شتاب بیشتری میگیرند.
غدۀ تیروئید هورمونهایی را تولید میکند که سرعت متابولیک بدن و همچنین عملکرد قلب و دستگاه گوارش را تنظیم میکنند. هورمون تیروئید:
- در اصل بر رشد و نمو اثر میگذارد.
- برای رشد مناسب مغز ضروری است و در تعدیل خلق نقش دارد.
- متابولیسم و دمای بدن را کنترل میکند.
- به قلب، عضلهها، استخوانها و اندامهای دیگر کمک میکند تا عملکرد مناسبی داشته باشند.
پرکاری تیروئید چه تاثیراتی روی سیستم بدن میگذارد؟
هورمونهای تیروئید تأثیر مهمی بر فرایندهای فیزیولوژیک مختلف دارند. غده تیروئید پرکار مقدار بیش از حدی از هورمونهای T3 و T4 تولید میکند. وجود این هورمونها برای تنظیم متابولیسم بدن ضروری است، بنابراین عدم تعادل هورمونی به شرح زیر بر سیستمهای فیزیولوژیک مختلف بدن اثر میگذارد:
- سیستم قلبی ـ عروقی: خستگی مزمن، ضربان قلب نامنظم و نارسایی قلب
- سیستم عصبی: لرزش دست، ناامیدی، کلافگی، اختلال خواب، بیقراری و از دست دادن تمرکز
- سیستم پوششی (پوست): تعریق، ریزش مو، میگزدم جلوی استخوان درشتنی (ضخیم شدن پوست در بیماری گریوز) و شکننده شدن ناخنها
- سیستم متابولیک: کاهش قابلتوجه وزن بدن
- سیستم تناسلی: قاعدگی غیرعادی یا متوقف شدن عادت ماهانه
- سیستم عضلانی: ضعف عضلانی و لرزش دست
علائم تیروئید پرکار
شایعترین علائم تیروئید پرکار عبارتند از:
- احساس گرمای بیش از حد
- افزایش تعریق
- ضعف عضلانی
- لرزش دستها
- تپش قلب
- خستگی مزمن
- کاهش وزن
- اسهال یا تکرر مدفوع
- تحریکپذیری و اضطراب
- مشکلات چشم مانند تحریکپذیری یا ناراحتی
- قاعدگی نامنظم
- ناباروری
بسیاری از نشانهها و علائم پرکاری تیروئید در اثر ابتلا به بیماریهای دیگر نیز بروز مییابند. تیروئید پرکار در سالمندان گاهی با افسردگی یا دمانس (زوال عقل) اشتباه گرفته میشود. متخصص غدد، پرکاری تیروئید را تشخیص میدهد و درمان میکند. اگر پیش از این به دلیل ابتلا به پرکاری تیروئید تحت درمان قرار گرفتهاید یا در حال حاضر تحت درمان هستید، حتماً به طور منظم برای پایش وضعیتتان به پزشک مراجعه کنید.
نشانهها و علائم شایع پرکاری تیروئید در بارداری
اکثر بانوان باردار دارای تیروئید پرکار پیش از بارداری مبتلا به این عارضه تشخیص داده شدهاند. نشانهها و علائم پرکاری تیروئید در دوران بارداری به شرح زیر است:
- تاکیکاردی (ضربان قلب سریع)
- تپش قلب
- عدمتحمل گرما
- عصبی بودن
- گواتر
- کاهش وزن
- بزرگ شدن غیرعادی غدۀ تیروئید
- بیرونزدگی چشم (اگزوفتالمی)
- افزایش اشتها
- حالت تهوع و استفراغ
- تعریق و رعشه
بسیاری از علائم فوق در بانوان بارداری که غدۀ تیروئیدشان عملکرد عادی دارد، نیز دیده میشود. (منبع)
نشانهها و علائم شایع تیروئید پرکار در نوجوانان
درصد شیوع پرکاری تیروئید در نوجوانان بالاتر از خردسالان است؛ اگرچه پرکاری تیروئید در نوجوانان نیز مشکل نادری است.
علائم تیروئید پرکار در نوجوانان مشابه خردسالان است، البته در نوجوانان مبتلا نشانههای زیر نیز مشاهده میشود:
- بیرونزدگی چشمها
- گواتر یا بزرگ شدن غدۀ تیروئید در پایین گلو
- ریزش مو
- افزایش تعریق
- اختلالهای چرخه قاعدگی در دختران
- بیقراری
- صاف و براق شدن پوست
نشانهها و علائم شایع پرکاری تیروئید در کودکان
غدۀ تیروئید پرکار متابولیسم بدن، ضربان قلب و دیگر عملکردهای بدن را سریعتر میکند. علائم شایع پرکاری تیروئید در کودکان به شرح زیر است:
- جهشهای رشد غیرعادی
- اضطراب
- نقص توجه یا به سختی تمرکز کردن
- افت عملکرد تحصیلی
- تأخیر در بلوغ
- خستگی مزمن
- تکرر مدفوع یا اسهال
- تپش قلب یا ضربان قلب سریع
- بیخوابی
- تحریکپذیری
- دمدمیمزاج بودن و نوسانات خلقی
- عصبی بودن
- لرزش دست (رعشه)
- ضعف
- لاغر شدن حتی علیرغم بیشتر شدن اشتها
- مشکلات حافظه
علت بروز تیروئید پرکار
پرکاری تیروئید ممکن است علتهای مختلفی داشته باشد، البته در اغلب موارد ابتلا به نوعی بیماری خاص و یا مصرف بیش از اندازه داروهای تیروئیدی موجب ابتلا به تیروئید پرکار خواهد شد:
بیماری گریوز
بیماری گریوز شایعترین علت پرکاری تیروئید در کودکان و نوجوانان است. بیماری گریوز نوعی اختلال خودایمنی است. بدن در اثر ابتلا به بیماری گریوز پادتنهای تحریککنندۀ تیروئید را تولید میکند. این پادتنها غدۀ تیروئید را به تولید مقدار بیش از حدی هورمون تیروئید تحریک میکنند.
تیروئیدیت
تیروئیدیت به التهاب غدۀ تیروئید اشاره دارد. ابتلا به بعضی انواع تیروئیدیت باعث میشود که هورمون تیروئید به بیرون از غده تیروئید نشت کند و وارد جریان خون شود. در نتیجه علائم تیروئید پرکار بروز مییابد.
گونههایی از تیروئیدیت که به پرکاری تیروئید دامن میزنند، عبارتند از:
- تیروئیدیت تحت حاد: تیروئیدیت تحت حاد با بزرگ و ملتهب شدن دردناک غده تیروئید همراه است.
- تیروئیدیت پس از زایمان: بانوان پس از زایمان دچار این بیماری میشوند.
- تیروئیدیت بدون درد: تیروئیدیت بدون درد مشابه تیروئیدیت پس از زایمان است، با این تفاوت که در این مورد سابقهای از بارداری وجود ندارد. غدۀ تیروئید بزرگ میشود. پزشکان معتقدند تیروئیدیت بدون درد احتمالاً نوعی بیماری خودایمنی است.
تیروئیدیت میتواند باعث بروز علائم کمکاری تیروئید نیز بشود. گاهی اوقات غده تیروئید پس از مدتی پرکار بودن کمکار میشود.
مصرف بیش از اندازه داروی هورمون تیروئید
برخی بیمارانی که به دلیل کمکاری تیروئید، داروی هورمون تیروئید مصرف میکنند، در مصرف دارو زیادهروی میکنند. اگر داروی هورمون تیروئید مصرف میکنید، حداقل یک بار در سال برای انجام آزمایش و اندازهگیری میزان هورمون تیروئید به پزشک مراجعه کنید. اگر پزشک متوجه بالا بودن میزان هورمون تیروئید شود، دوز دارو را تغییر میدهد.
داروهای دیگری نیز هستند که با داروی هورمون تیروئید تداخل دارند و میزان این هورمون را افزایش میدهند. اگر داروی هورمون تیروئید مصرف میکنید، هنگام شروع مصرف داروهای جدید از پزشک معالجتان دربارۀ تداخلهای دارویی سؤال کنید.
ندولهای تیروئید پرکار
ندولها یا گرههای تیروئید پرکار تودههایی در غده تیروئید هستند. ندول تیروئید توده شایعی است که معمولاً سرطانی نیست. بااینحال ممکن است یک یا چند ندول تیروئید بیشفعال شود و مقدار بیش از حدی هورمون تیروئید تولید کند. ندولهای پرکار عمدتاً در سالمندان مشاهده میشود.
مقدار بیش از حد ید
غده تیروئید برای تولید هورمون تیروئید از ید استفاده میکند. میزان مصرف ید بر میزان هورمونی که غده تیروئید تولید میکند، اثر میگذارد. مصرف مقدار بسیار زیاد ید گاهی باعث میشود که غدۀ تیروئید مقدار بیش از اندازهای هورمون تیروئید تولید کند.
در بعضی داروها و شربتهای سرفه، از جمله تعدادی از داروهای قلبی، مقدار فراوانی ید وجود دارد. مکملهای جلبک دریایی و مکملهای بر پایۀ جلبک نیز حاوی غلظت بالایی از ید هستند.
تومور غیرسرطانی
غده هیپوفیز در پایه مغز قرار دارد. تومور غیرسرطانی غدۀ هیپوفیز در بعضی موارد نادر باعث پرکاری تیروئید میشود.
چه عواملی احتمال ابتلا به پرکاری تیروئید را افزایش میدهند؟
آگاهی از عاملهایی که خطر ابتلا به پرکاری تیروئید را افزایش میدهند، کمک میکنند تا گفتگویی آگاهانه و مفید با پزشک معالجتان داشته باشید. به علاوه، اطلاع از این عاملها باعث میشود گوش به زنگ باشید و علائم بروز یافته را با هوشیاری بیشتری تجزیه و تحلیل کنید:
- جنسیت: تیروئید پرکار در میان بانوان شایعتر است.
- سابقه خانوادگی یا فردی ابتلا به بیماریهای خودایمنی مانند روماتیسم، لوپوس یا سلیاک
- سابقه خانوادگی یا فردی ابتلا به بیماریهای تیروئید از جمله ندولهای تیروئید
- به تازگی باردار شدن
- سیگار کشیدن
- مصرف ید یا داروهای حاوی ید مانند آمیودارون
- سابقۀ آسیبدیدگی غدۀ تیروئید
- کمبود ویتامین D و سلنیو
- تحمل استرس روانی برای مثال تجربه طلاق یا از دست دادن همسر.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
شایان ذکر است که درمان نکردن پرکاری تیروئید به بروز عوارض جدی مانند مشکلات قلبی و بینایی و کاهش تراکم استخوان منجر میشود. اگرچه بسیاری از علائم جدی تیروئید پرکار را میتوان با مصرف دارو کنترل کرد، لازم است بدانید که چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید. در صورت مواجهه با علائم زیر از پزشک وقت بگیرید:
- تپش قلب
- رعشه
- عصبی بودن
- تعریق شدید
- کاهش وزن غیرقابلتوضیح
پزشک دستور میدهد که آزمایشهای لازم برای تشخیص پرکاری تیروئید انجام شود و طرح درمان را متناسب با نیازهای خاصتان تهیه میکند.
همچنین اگر به دلیل ابتلا به پرکاری تیروئید تحت درمان هستید و دچار علائم زیر شدید که علائم تیروئید کمکار محسوب میشود، باید نزد پزشک بروید:
- افسردگی
- تنبلی ذهنی و جسمی
- افزایش وزن
روشهای تشخیص پرکاری تیروئید
پزشک ابتدا معاینه بالینی را برای یافتن علائم واضح پرکاری تیروئید انجام میدهد. آزمایشهای زیر نیز برای تشخیص تیروئید پرکار کاربرد دارد:
- آزمایش خون: آزمایش خون برای اندازهگیری هورمونهای تیروئید T3 و T4 انجام میشود. بالا بودن میزان این هورمونها بیانگر ابتلا به پرکاری تیروئید است. میزان هورمون تحریککننده تیروئید (TSH) نیز اندازهگیری میشود. اگر تیروئیدتان پرکار باشد، میزان TSH پایین، اما میزان هورمونهای T3 و T4 بالا خواهد بود.
- آزمایش آنتیبادی گیرندۀ تیروتروپین (TRAb): این آزمایش برای شناسایی پادتنی در خون انجام میشود که باعث ابتلا به بیماری گریوز میشود.
- آزمایش مصرف ید رادیواکتیو: غده تیروئید، ید را از خون جذب میکند و از آن برای تولید هورمون تیروئید استفاده میکند. اگر غده تیروئید مقدار بیش از حدی هورمون تیروئید تولید کند، ید بیشتری جذب میکند. در این آزمایش اندازهگیری میشود که غده تیروئید چه مقدار ید را از جریان خون جمعآوری میکند. بعضی عارضهها جذب ید را کاهش و بعضی افزایش میدهند. آزمایش به این شکل انجام میشود که بیمار کپسولی حاوی مقدار کم و بدون خطری از ید رادیواکتیو را میبلعد، سپس میزان ید جذب شده توسط غده تیروئید اندازهگیری میشود. جذب بالای ید رادیواکتیو نشاندهنده ابتلا به بیماری گریوز است.
- سونوگرافی تیروئید: غده تیروئید در اثر ابتلا به بیماری گریوز غالباً بزرگ میشود و جریان خون نیز در آن افزایش مییابد. هر دو تغییر را میتوان در سونوگرافی تیروئید مشاهده کرد. همچنین اگر نگرانیهایی درباره ندول تولیدکننده هورمون تیروئید، موسوم به ندول سمی، وجود داشته باشد، پزشک دستور انجام سونوگرافی میدهد. ندول یا گره سمی تیروئید یکی از دلایل پرکاری تیروئید است.
درمانهای پرکاری تیروئید
در درمان تیروئید پرکار پزشک سن فرد، شدت و علائم بیماری و شرایط جسمانی او را برای تدوین یک طرح درمان موثر در نظر خواهد گرفت. در مواردی که پرکاری تیروئید شدید نباشد، دارو درمانی و بررسیهای دورهای پزشک متخصص، پرکاری را تحت کنترل قرار خواهد داد.
دارو درمانی
درمان دارویی یکی از درمانهای استاندارد پرکاری تیروئید است. مصرف داروهایی مانند بتابلاکرها یا داروهای ضدتیروئید تولید هورمونهای تیروئید را کاهش میدهد.
داروهای ضدتیروئید
درمان با داروهای ضدتیروئید سادهترین راه برای درمان تیروئید پرکار است. متیمازول و کاربیمازول عموماً برای درمان پرکاری تیروئید تجویز میشوند. چون متیمازول در موارد نادر به جنین آسیب میزند، پروپیل تیواوراسیل غالباً برای بانوان در سه ماهه اول بارداری تجویز میشود. مصرف این داروها باعث میشود که تیروئید هورمون کمتری تولید کند. بهعلاوه بعضی علائم بیماری گریوز در پی مصرف داروهای ضدتیروئید موقتاً از بین میرود.
لازم است بدانید که داروهای ضدتیروئید:
- درمان دائمی نیستند، بلکه علائم بیماری گریوز را موقتاً برطرف میکنند.
- چند هفته تا چند ماه طول میکشد که میزان هورمون تیروئید با مصرف این داروها به بازه نرمال برگردد.
- میانگین طول دوره درمان دارویی تقریباً یک تا دو سال است. البته میتوان درمان را سالهای سال ادامه داد.
بتابلاکرها
بتابلاکرها داروهایی هستند که مانع از اثرگذاری موادی مانند آدرنالین بر روی سلولهای عصبی میشوند. بتابلاکرها رگها را شل و پهن میکنند. در مدتی که اثرگذاری درمانهای دیگر هنوز شروع نشده است، این داروها علائمی مانند رعشه، تپش قلب و عصبی بودن را کاهش میدهند. البته بتابلاکرها تولید هورمون تیروئید را متوقف نمیکنند.
درمان با ید رادیواکتیو
RAI یا ید ۱۳۱ (I-131) در یک دوز به صورت کپسول یا شربت به بیمار داده میشود. در اکثر موارد نیازی به بستری شدن در بیمارستان نیست. شش هفته تا شش ماه طول میکشد تا اثر نهایی درمان با ید رادیواکتیو مشخص شود. میزان تیروئید خون در این مدت بهطور منظم اندازهگیری میشود. ممکن است مصرف داروهای ضدتیروئید نیز لازم باشد.
غده تیروئید از ید برای تولید هورمون تیروئید استفاده میکند. غده تیروئید ید را از غذاهای مصرفی جذب میکند. به همین ترتیب غده تیروئید، ید رادیواکتیو بلعیده شده را نیز جذب میکند. پس از آن تشعشع ید به سلولهای تیروئید آسیب میزند. غده تیروئید به مرور زمان مقدار کمتری هورمون را تولید خواهد کرد چون هیچ اندام دیگری در بدن از ید استفاده نمیکند، ید رادیواکتیو اثری بر دیگر بخشهای بدن ندارد.
درمان با ید رادیواکتیو مشکل تیروئید را درمان میکند، اما معمولاً آسیبی دائمی را نیز به این غده وارد میکند. بنابراین احتمالاً مجبور میشوید که قرص هورمون تیروئید را تا پایان عمر مصرف کنید تا میزان هورمون تیروئید در سطح نرمال باقی بماند. بیماران عموماً این درمان را به خوبی تحمل میکنند، البته ممکن است ید رادیواکتیو بیماری گریوزی را که از قبل وجود داشته است، تشدید کند.
درمان با ید رادیواکتیو در شرایط زیر برای حفظ ایمنی و سلامتی بیماران توصیه نمیشود:
- بانوان باردار و شیرده یا بانوانی که قصد دارند در شش ماه آینده باردار شوند.
- افرادی که نمیتوانند نکات احتیاطی مربوط به ایمنی درمان رادیواکتیو را رعایت کنند.
- خردسالانی که هنوز درمانهای دیگر را امتحان نکردهاند.
- برخی بیماران مبتلا به افتالموپاتی گریوز فعال (بیماری تیروئید چشمی).
جراحی
جراحی برداشتن غده تیروئید یا عمل تیروئیدکتومی راهحلی دائمی برای درمان پرکاری تیروئید است. البته با توجه به این که در عمل تیروئیدکتومی خطر آسیب دیدن غدد پاراتیروئید مجاور و عصبهای حنجره وجود دارد، پزشکان معمولاً ترجیح میدهند که عمل تیروئیدکتومی را انجام ندهند. غدد پاراتیروئید میزان کلسیم بدن را کنترل میکنند. بنابراین بسیار مهم است که جراحی برداشتن تیروئید توسط جراح تیروئید مجرب انجام شود. چنانچه مصرف داروهای ضدتیروئید یا درمان با ید رادیواکتیو مناسب نباشد، پزشکان جراحی غده تیروئید را توصیه میکنند.
هر درمانی که انجام شود، بیماران باید تحت پایش منظم باشند تا پزشک میزان هورمون تیروئیدشان را بهطور منظم اندازهگیری کند. مراجعۀ منظم به پزشک برای اطمینان از باقی ماندن میزان هورمون تیروئید در بازۀ نرمال ضروری است.
عوارض درمان نکردن تیروئید پرکار
پرکاری تیروئید زمینهساز بروز عوارضی با شدت متغیر میشود. این عوارض علائم خاص خود را ایجاد میکنند و به درمانهای ویژه نیاز دارند. بنابراین لازم است بدانید که چه زمانی باید پرکاری تیروئید را درمان کنید و مراجعه به پزشک را برای درمان تیروئید پرکار پشت گوش نیندازید.
بیماری چشم گریوز
بیماری گریوز باعث میشود پادتنهای سیستم ایمنی به تیروئید حمله کنند، در نتیجه تولید هورمونهای تیروئید افزایش مییابد. این پادتنها میتوانند به بخشهای دیگر بدن نیز حمله کنند. حمله کردنشان به چشم موجب بروز عارضهای به نام بیماری گریوز چشمی میشود. از این بیماری با اصطلاحات اربیتوپاتی یا افتالمولوژی گریوز نیز یاد میشود. بیماری گریوز چشمی باعث خشکی و سوزش چشمها میشود.
چشمان بیماران مبتلا به بیماری چشم گریوز برآمده میشود یا پلکهایشان ورم میکند؛ در نتیجه بستن چشمها سخت میشود. بیماری چشم گریوز به مشکلات بینایی متعددی دامن میزند که از آن جمله میتوان به دوبینی، حساسیت به نور و نابینایی اشاره کرد.
درموپاتی و آکروپاچی گریوز
درموپاتی گریوز یکی از عوارض نادر بیماری گریوز است که باعث ضخیم و سرخ شدن پوست میشود. گریوز پوستی یا درموپاتی گریوز معمولاً ساقها و روی پاها را درگیر میکند و بافت این اعضاء را شبیه به پوست پرتقال میکند.
آکروپاچی یکی دیگر از عوارض نادر بیماری گریوز است که مشابه درموپاتی گریوز است. آکروپاچی انگشتان دست و پا را کلفت و چماقی شکل میکند.
کمکاری تیروئید
اکثر درمانهای پرکاری تیروئید عملکرد غدۀ تیروئید را کند میکنند، در نتیجه هورمون تیروئید کمتری تولید میشود. بنابراین تولید هورمون تیروئید کمتر از میزان نرمال میشود و مشکل کمکاری تیروئید پیش میآید. تیروئید کمکار به راحتی با درمان جایگزینی هورمون و مصرف لووتیروکسین درمان میشود. مصرف لووتیروکسین میزان هورمونهای تیروئید را به حالت عادی برمیگرداند.
طوفان تیروئیدی
تیروئید پرکار مقدار بیش از حدی هورمونهای T3 و T4 تولید میکند و در نتیجه متابولیسم سریعتر میشود. البته افزایش سرعت متابولیسم معمولاً کشنده و مرگبار نیست. سرعت متابولیسم در موارد نادر بسیار زیاد میشود و بیماری جدی و خطرناکی به نام طوفان تیروئیدی شروع میشود.
علائم شایع طوفان تیروئیدی عبارت است از:
- بالا رفتن دمای بدن
- تپش قلب
- استفراغ یا اسهال
- زرد شدن رنگ پوست و چشمها
- گیجی
- بیهوش شدن
اگر علائم طوفان تیروئیدی را دارید، فوراً به اورژانس مراجعه کنید.
پوکی استخوان
استخوانها پیوسته در حال تجزیه شدن و جایگزینی هستند، این دو فرایند باید با نسبت برابر رخ بدهند. تیروئید در تنظیم متابولیسم استخوان نقش مهمی دارد. پرکاری تیروئید شتاب بیشتری به فرایند تجزیه و تبدیل استخوان میدهد که پس از آن تشکیل استخوان جدید شروع میشود. بهعلاوه تیروئید پرکار زمان تغییرشکل استخوانها را کوتاهتر میکند. در نتیجه تراکم کلی استخوانها کاهش مییابد.
عوارض بارداری
درمان نکردن پرکاری تیروئید یا درمان نامناسب این عارضه خطر بروز عوارض بارداری، از قبیل سقط جنین، زایمان زودرس و کم بودن وزن نوزاد در زمان تولد را افزایش میدهد.
بهعلاوه مادرانی که تیروئید پرکار را به خوبی درمان نکردهاند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به مسمومیت بارداری (پرهاکلامپسی) قرار دارند. بالا بودن مداوم فشارخون در دوران بارداری و پس از زایمان از ویژگیهای بارز مسمومیت بارداری است.
فیبریلاسیون دهلیزی و سکته مغزی
قلب دو حفره در بالا و دو حفره در پایین دارد؛ این چهار حفره در هر بار تپش عادی قلب، هماهنگ با هم کار میکنند. پرکاری تیروئید باعث عدمهماهنگی این حفرهها و نامنظم شدن ریتم قلب میشود، در نتیجه عارضهای به نام فیبریلاسیون دهلیزی بروز مییابد. مشکلات تعادلی قلب موجب ضربان قلب نامنظم و بیش از حد سریع یا آهسته شدن ضربان قلب میشود.
فیبریلاسیون دهلیزی یک بیماری جدی است که میتواند به مرگ بیمار منتهی شود. بهعلاوه فیبریلاسیون دهلیزی احتمال سکتۀ مغزی را افزایش میدهد. تپش نامنظم قلب باعث میشود کارآمدی قلب برای پمپاژ کردن خون به بیرون کاهش پیدا کند، در نتیجه خون در قلب جمع میشود. خون انباشتهشده لختههایی را تشکیل میدهد که به مغز راه مییابند و زمینهساز سکته مغزی میشوند.
مصرف داروهای رقیقکننده خون لخته شدن خون و در نتیجه خطر سکتۀ مغزی را کاهش میدهد. داروهای دیگری نیز برای تنظیم کردن ضربان قلب تجویز میشود.
دیگر ناراحتیهای قلبی
پرکاری تیروئید احتمال ابتلا به دیگر ناراحتیهای قلبی مانند فشار خون بالا را افزایش میدهد. هورمون تیروئید اضافی موجب میشود قلب خون را محکمتر و سریعتر پمپاژ کند. این وضعیت فشار خون را بالا میبرد و بیمار را در معرض خطر ابتلا به ناراحتیهای قلبی ـ عروقی و آسیبدیدگی اندامها قرار میدهد.
پیشگیری و مراقبت از پرکاری تیروئید
تیروئید پرکار عارضهای است که پیشگیری صددرصدی از آن غالباً غیرممکن است، بهویژه اگر پرکاری تیروئید پیامد ابتلا به بیماریهای خودایمنی مانند بیماری گریوز باشد. بااینحال، راهبردهای عمومی زیر احتمال پرکاری تیروئید را کاهش میدهد:
- پایش منظم سلامتی را جدی بگیرید و آزمایش هورمونهای تیروئید را بهطور منظم انجام بدهید.
- رژیم غذایی متعادل داشته باشید و در مصرف داروها، مکملها و غذاهای سرشار از ید زیادهروی نکنید.
- استرس محرک بالقوه یا تشدیدکنندۀ مشکلات تیروئید است، بنابراین از تنش و استرس پرهیز کنید.
- تماس با تابش یونساز را محدود کنید.
- در حد توانتان ورزش کنید. پرکاری تیروئید به عدمتحمل ورزش منجر میشود. اما در حالت ایدهآل باید ورزشهای هوازی و مقاومتی را برای تقویت استخوانها انجام بدهید.
- سیگار نکشید. ارتباط بین استعمال دخانیات و افزایش خطر ابتلا به بیماری گریوز ثابت شده است.
- تغذیه سالم و سرشار از مواد مغذی ضروری مانند سلنیوم، روی (زینک) و اسیدهای چرب امگا ۳ داشته باشید. این مواد مغذی برای سلامت غده تیروئید مفید هستند.
- تماس با سموم محیطی را محدود کنید، برای مثال کمتر در معرض تماس با مواد شیمیایی خاص قرار بگیرید.
رژیم غذایی متناسب در پرکاری تیروئید
هیچ تغذیه خاصی برای درمان پرکاری تیروئید وجود ندارد. بااینحال برخی بیماران موفق شدهاند با ایجاد تغییرهای خاص در رژیم غذاییشان سلامت غده تیروئید را بهبود و التهاب را کاهش دهند. رعایت توصیههای غذایی زیر به رفع علائم تیروئید پر کار کمک میکند.
کاهش مصرف ید
ید کمتری مصرف کنید، مگر آنکه پزشک معالجتان توصیه کرده باشد مکمل ید را قبل از جراحی مصرف کنید. از مصرف فرآوردههای تهیهشده از جلبک کلپ (kelp) کلاً پرهیز کنید، چون این فرآوردهها حاوی مقدار زیادی ید هستند.
ماهی، دیگر گونههای جلبک دریایی، میگو، لبنیات و غلات مواد غذایی دیگری هستند که ید به وفور در آنها یافت میشود؛ بنابراین این غذاها را نیز باید کمتر میل کنید. از نمک خوراکی بدون ید افزوده استفاده کنید.
سفیده تخممرغ، آجیل خام و کرۀ مغزها خوراکیهایی هستند که میزان ید پایین دارند. مصرف گوشت قرمز در حد اعتدال نیز توصیه میشود.
کاهش مصرف سدیم
بسیاری از ما مقدار بسیار زیادی سدیم را از رژیم غذاییمان دریافت میکنیم. اما باید بدانید که سدیم عامل ورم کردن است که یکی از علائم بیماری گریوز نیز محسوب میشود.
افزایش مصرف میوه و سبزی
سبزیجات چلیپایی بیشتری مانند بروکلی، گل کلم و کلم برگ میل کنید. ترکیبی به نام گواتروژن در این سبزیجات وجود دارد که تولید هورمون تیروئید را مختل میکند. در نتیجه میزان هورمون تیروئید کاهش مییابد.
البته اگر به تیروئیدیت پس از زایمان یا عارضۀ مشابهی مبتلا باشید، باید مراقب باشید چون تیروئید احتمالاً برای مدتی کمکار خواهد شد. در زمان کمکاری تیروئید باید مصرف این مواد غذایی را کاهش دهید.
افزایش جذب سلنیوم
سلنیوم بیشتری مصرف کنید. سلنیوم علائم بیماری خودایمنی تیروئید را کاهش میدهد. فرآوردههای تهیهشده از گوشت قرمز، ماهی، پاستا، برنج، نان و غلات صبحانه منابع غنی از سلنیوم هستند. البته ماهی را با توجه به دارا بودن ید با احتیاط مصرف کنید.
افزایش میزان آهن
مطمئن شوید که آهن کافی دریافت میکنید، چون بین کمبود آهن و پرکاری تیروئید ارتباط وجود دارد. خوراکیهایی مانند کشمش، لوبیا سیاه، شکلات تلخ، عدس و نخود را در برنامۀ غذاییتان بگنجانید.
افزایش میزان کلسیم
میزان کلسیم بدن نیز مهم است و بر پرکاری تیروئید اثر میگذارد. اگر تیروئید پرکار به سرعت تشخیص داده نشود، که در اکثر موارد همینطور است، خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش مییابد.
پس مطمئن شوید که کلسیم و ویتامین D کافی را برای حمایت از سلامت استخوانها دریافت میکنید. بعضی موارد ضعیف شدن استخوانها را میتوان با درمان مناسب معکوس کرد. اما اگر مدتی طولانی از پرکار شدن تیروئید گذشته باشد، احتمال معکوس کردن این روند کمتر میشود.
زردچوبه را به تغذیهتان اضافه کنید
حتماً در غذاهایتان از زردچوبه استفاده کنید. زردچوبه علاوه بر خوشمزه بودن حاوی مادهای ضدالتهابی به نام کورکومین نیز هست. کورکومین به درمان تیروئیدیت کمک میکند و برای مفصلها نیز مفید است (منبع).
کاهش مصرف کافئین
میزان مصرف کافئین را کاهش دهید. اگر علائمی مانند بیخوابی، اضطراب، رعشه یا ضربان قلب نامنظم دارید، از مصرف کافئین پرهیز کنید، چون کافئین علائمتان را شدیدتر خواهد کرد.
نکته مهم دیگر این است که بیماری گریوز و سلیاک غالباً همزمان با هم وجود دارند. شواهد موجود حکایت از آن دارد که حتی اگر بیماری بالینی سلیاک نداشته باشید، رژیم غذایی بدون گلوتن برایتان مفید خواهد بود.
سخن آخر
پرکاری تیروئید عارضهای است که باید آن را جدی بگیرید. تیروئید پرکار تغییرهای جسمی و روانی بسیاری را در بیماران ایجاد میکند. این بیماری را نادیده نگیرید؛ آگاهی از نشانهها، علائم و عوارض پرکاری تیروئید به تشخیص زودتر بیماری و برخوردار شدن از درمان مناسب کمک میکند. پرکاری تیروئید را میتوان با بهرهگیری از درمانهای مناسب مدیریت کرد و زندگی سالمتری داشت. لازم است مردم از جدی بودن بیماری پرکاری تیروئید مطلع شوند و اگر مشکلی پیش آمد به پزشک مراجعه کنند.
سوالات متداول
درمان قطعی تیروئید پرکار چیست؟
داروهای ضدتیروئیدی مانند کاربیمازول داروهای اصلیای هستند که برای درمان تیروئید پرکار تجویز میشوند. این داروها تولید هورمونهای تیروئید را کاهش میدهند.
پیشآگهی پرکاری تیروئید چگونه است؟
پیشآگهی تیروئید پرکار عموماً رضایتبخش است، بهخصوص اگر بیماری زود تشخیص داده شود و به روشی درست مدیریت شود. بااینحال پرکاری تیروئید ناشی از بیماری گریوز معمولاً به مرور زمان شدیدتر میشود و به مراقبت پزشکی مداوم نیاز دارد.
پرکاری تیروئید در دوران بارداری دردسرساز میشود؟
پرکاری تیروئید خفیف در دوران بارداری معمولاً مشکلی را ایجاد نمیکند. اما اگر پرکاری تیروئید شدید را درمان نکنید، بیماری در دوران بارداری به مادر و جنین آسیب خواهد زد.
آیا تیروئید پرکار ارثی است؟
هیچ ژن مشخصی وجود ندارد که مسئول ابتلا به پرکاری تیروئید باشد. برخی احتمال بالاتر ابتلا به بیماری گریوز را به ارث میبرند. درهرحال مبتلا بودن یکی از والدین لزوماً به معنای پرکار شدن تیروئید فرزندش نیست.
آیا بیماری هاشیموتو باعث پرکاری تیروئید میشود؟
تیروئید بیماران مبتلا به تیروئیدیت هاشیموتو معمولاً کمکار است، چون سلولهای سیستم ایمنی بیمار بافت تیروئید را تخریب میکنند. اما در موارد نادر مشاهده است که بیمار پیش از کمکار شدن تیروئید ابتدا به پرکاری تیروئید مبتلا بوده است. به این وضعیت هاشیتوکسیکوزیس میگویند.
دلایل ابتلا به پرکاری تیروئید در دوران بارداری چیست؟
بارداری محرک بروز اختلالی خودایمنی به نام بیماری گریوز میشود. بیماری گریوز علت اصلی پرکاری تیروئید به شمار میآید. البته احتمال پرکاری موقت تیروئید به دلیل بالا بودن میزان هورمونهای تیروئید در دوران بارداری وجود دارد.
آیا بیماران دچار پرکاری تیروئید میتوانند زندگی عادی داشته باشند؟
بله، زندگی عموم بیماران دارای تیروئید پرکار کیفیت بالایی دارد. این بیماری هیچ محدودیت و پرهیزی را از نظر غذایی، ورزشی، کاری یا فعالیت جنسی به بیماران تحمیل نمیکند.
پرکاری تیروئید چقدر طول میکشد؟
علائم پرکاری تیروئید چند ماه استمرار دارد. اگر بیماری به سرعت تشخیص داده شود، میتوان آن را قبل از شدید شدن درمان کرد.
آیا خوددرمانی تیروئید پرکار ممکن است؟
رژیم غذایی به تنهایی برای درمان پرکاری تیروئید یا پیشگیری از آن کافی نیست. تیروئید پرکار غالباً با تجویز دارو درمان میشود. بنابراین اگر علائم پرکاری تیروئید را دارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
آیا تیروئید پرکار بر عملکرد جنسی اثر میگذارد؟
هر دو بیماری کمکاری و پرکاری تیروئید ارتباط تنگاتنگی با اختلال نعوظ و انزال دارند. این اختلالهای جنسی پس از درمان پرکاری تیروئید به تدریج برطرف میشود.
آیا پرکاری تیروئید بر معده اثر میگذارد؟
بیماران دچار پرکاری تیروئید علائمی مانند تکرر مدفوع، اسهال و حتی سوءجذب همراه با اسهال چرب را تجربه میکنند.
بهترین زمان مصرف قرص پرواوراسیل چه زمانی است؟
این قرص را اغلب هر ۸ ساعت بایستی مصرف نمود و با توجه به اینکه جذب گوارشی آن نیز خوب است میتوان با غذا نیز آن را مصرف نمود.
تیروئید سمی چیست؟
تیروئید سمی به حالتی گفته میشود که فرد به ندول تیروئید مبتلا شده و این ندولها باعث افزایش ترشح هورمون تیروئید و پرکاری خواهند شد که میتواند باعث بروز عوارض تیروئید پرکار شود.