یکی از مهمترین چالشها در افراد مبتلا به کمکاری تیروئید، افزایش وزن و چاقی است، به همین دلیل رژیم غذایی هم میتواند در کاهش وزن و هم بهبود عملکرد غده تیروئید مؤثر باشد. بهطورکلی برای بهبود کمکاری تیروئید، باید رژیمی غنی از پروتئینهای بدون چربی (مثل مرغ و ماهی)، سبزیجات مفید (مثل اسفناج و بروکلی)، غلات بدون گلوتن (مثل برنج و کینوا) و غذاهای ضدالتهابی داشته باشید. مصرف ویتامینها و مواد معدنی مانند ید، سلنیوم، روی و ویتامین D هم بسیار مهم است، چون به تولید و تنظیم هورمونهای تیروئید کمک میکنند. رژیم غذایی مناسب و سالم میتواند به کنترل عوارض کمکاری تیروئید تا حد زیادی کمک کند.
رژیم غذایی تیروئید کمکار؛ درمان یا مکمل درمان؟
رعایت رژیم غذایی بهتنهایی نمیتواند کمکاری و کمبود هورمونهای تیروئیدی را جبران و درمان کند و افراد برای جایگزینی هورمونها و کنترل علائم مربوط به بیماری، نیازمند مصرف دارو هستند. بااینحال رژیم غذایی مناسب، مکمل درمان است و سبب بهبود عملکرد تیروئید و کاهش علائم بیماری میشود. عملکرد صحیح غده تیروئید وابسته به مواد مغذی و ویتامینهایی است که به آن کمک میکند تا به تولید هورمونها و تنظیم سوختوساز بدن بپردازد.
رعایت یک رژیم غذایی سالم و کمکالری، در درجه اول به ثابت نگهداشتن و کنترل وزن در فرد دارای کمکاری تیروئید کمک میکند و مانع از بروز مشکلات ثانویه مرتبط با چاقی خواهد شد. همچنین مصرف مواد غذایی حاوی فیبر و مواد معدنی، از بروز عوارض شایع کمکاری تیروئید مانند یبوست، و عوارض قلبی مانند ضربان نامنظم و تپش قلب، ریزش مو و شکنندگی ناخن جلوگیری میکند. بهعلاوه، این مواد غذایی با تأمین انرژی لازم برای فعالیتهای روزانه، انرژی پایین و خستگی افراد مبتلا را تا حدود زیادی کاهش میدهند. غذاهای موردنیاز تیروئید کمکار اغلب آنتیاکسیدان و ضدالتهاب هستند، بنابراین واکنشهای منفی علیه تیروئید را خنثی میکنند و علاوه بر بهبود عملکرد آن، باعث بهترشدن علائم افسردگی، خلقوخو و مشکلات حافظه میشوند.
برای کمکاری تیروئید چه بخوریم؟
رعایت نکات تغذیهای میتوانید تأثیر زیادی در بهبود علائم و عملکرد تیروئید کمکار داشته باشد. انتخاب غذاهای سالم و مغذی مانند پروتئینهای بدون چربی (مانند ماهی و مرغ)، سبزیجات مفید (مثل اسفناج)، لبنیات، غلات بدون گلوتن (مانند برنج و کینوا) و غذاهای ضدالتهابی میتواند به تنظیم عملکرد غده تیروئید کمک کند. این مواد غذایی نهتنها ویتامینها و مواد معدنی لازم برای بدن را تأمین میکنند، بلکه به کنترل وزن هم کمک میکنند، چراکه افراد با کمکاری تیروئید معمولاً با چالشهایی در مدیریت وزن هم روبهرو هستند.
ویتامینهای ید، سلنیوم، روی، ب ۱۲، ویتامین D، آهن و ویتامین A نقش بسیار مهمی در تولید و جذب هورمونهای تیروئیدی دارند؛ ید برای تولید هورمون تیروئید ضروری است، و سلنیوم به فعالشدن هورمونهای تیروئیدی کمک میکند. کمبود این ویتامینها یکی از عوامل شایع در بروز کمکاری تیروئید است، بااینحال توجه داشته باشید که مصرف بیش از حد این ویتامینها بهویژه در قالب قرص ویتامین، ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد و وضعیت شما را بدتر کند. پس بهتر است با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه، مقدار مناسبی از این ویتامینها را از طریق غذا یا مکمل دریافت کنید.
تخممرغ
تخممرغ سرشار از ید، سلنیوم و ویتامین دی است که برای تولید و تنظیم هورمونهای تیروئیدی ضروری هستند. یک عدد تخممرغ حاوی ۱۶ درصد ید و ۲۰ درصد سلنیوم که میزان موردنیاز روزانه یک فرد مبتلا به کمکاری تیروئید است و بنابراین در غذاهای این افراد، بالاترین اولویت استفاده را دارد. از ویژگیهای تخم مرغ این است که به شکلهای مختلف در وعدههای غذایی قابل استفاده است و بنابراین علاوه بر تنوع، میتواند حداکثر مواد مغذی تیروئید را بهطور روزانه به بدن برساند. در نظر داشته باشید که سفیده تخم مرغ سرشار از پروتئین است و برای بدن ضروری است، اما زرده تخم مرغ حاوی مواد مغذی تنظیمکننده هورمونها هستند بههمین دلیل بهتر است تخم مرغ بهصورت کامل مصرف شود.
گوشت سفید
گوشتهای سفید و بدون چربی زیاد مانند مرغ، بوقلمون، غاز، اردک، ماهی و میگو مواد غذایی مهمی در رژیم کمکاری تیروئید هستند؛ چراکه حاوی پروتئین و روی موردنیاز برای عملکرد صحیح تیروئید هستند. همچنین غذاهای دریایی مانند ماهی و میگو به دلیل داشتن مقادیر بالای ید و اسید چربهای ضروری بدن، از مواد غذایی بسیار مؤثر در کاهش عوارض کمکاری محسوب میشوند. ماهیهای روغنی مثل سالمون، ماهیتن و ساردین علاوه بر ید، مقدار زیادی امگا ۳ دارند. ید و امگا ۳ در کاهش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی، سلامت تیروئید و کاهش التهاب در افراد مبتلا به کمکاری موثر هستند. علاوه بر این ماهی سرشار از پروتئین است و با کنترل اشتها، به کاهش وزن کمک میکند.
میوه و سبزیجات
یکی از مشکلات رایجی که در کمکاری تیروئید دیده میشود، اضافهوزن است. مصرف میوه و سبزیجات به دلیل کالری پایین، به کنترل وزن در افراد مبتلا به کمکاری تیروئید بسیار کمک میکند. از سوی دیگر، این مواد سرشار از آنتیاکسیدان هستند و سلولهای تیروئید را از آسیبدیدن حفظ میکنند. سبزیجات تیرهرنگ مانند اسفناج و کلم سبز حاوی مقادیر زیادی آهن، منیزیم و ویتامین آ هستند که همگی به عملکرد درست غده تیروئید بسیار کمک میکنند؛ ویتامین آ موجب تولید هورمونهای تیروئیدی میشود و آهن و منیزیم کمک میکنند تا آن هورمونها در بدن جذب شوند. سبزیجات با برگهای تیره، مهمترین و پرخاصیتترین سبزیجاتی هستند که باید در رژیم غذایی خود مصرف کنید.
البته سبزیجات مفید دیگری نیز هستند که میتوانید در رژیم غذایی کمکالری خود و برای کاهش وزن، آنها را در برنامه غذایی خود بگنجانید. برای نمونه، سبزیجات غیر نشاستهای مانند فلفل، هویج، قارچ، سیر، کرفس و کدوسبز کالری پایینی دارند و بعضی از آنها (مانند سیبزمینی، نخودسبز، لوبیاسبز و کدوحلوایی) به دلیل ایجاد احساس سیری که ایجاد میکنند، میتوانند از پرخوری جلوگیری کنند. میکنند و میتوانید قبل یا همراه با وعدههای غذای اصلی آنها را مصرف کنید.
میوهها نیز با تنوع بالایی که دارند، میانوعده پرخاصیتی محسوب میشوند. حتماً سیب، هلو، مرکبات مانند لیمو و پرتقال، انگور و موز را برای رژیم غذایی خود در نظر داشته باشید. نارگیل و روغن نارگیل هم به دلیل داشتن اسیدچربهای مفید، به بهبود متابولیسم بدن و در نتیجه عملکرد تیروئید کمک میکنند.
مغزها
مغزها غنی از سلنیوم، آهن و روی هستند که برای حفظ عملکرد درست تیروئید موردنیاز است و باید در رژیم غذایی افراد مبتلا به کمکاری گنجانده شوند. آجیل برزیلی به دلیل سلنیوم، منیزیم و فسفر بالایی که دارد یکی از مفیدترین مغزها برای کمکاری تیروئید است، اما بهطورکلی مصرف آجیل بهعنوان میانوعده در رژیم غذایی کمکاری تیروئید میتواند بسیار مفید باشد. مغزها مانند گردو، بادام، بادامهندی، تخم کدوحلوایی و تخم آفتابگردان سرشار از سلنیوم، روی و چربیهای سالم هستند و سلنیوم به تبدیل هورمونهای تیروئیدی به فرم فعال کمک میکند و روی در تولید هورمونها نقش مهمی دارد. بعضی از مغزها مانند گردو هم علاوه بر سلنیوم، امگا ۳ نیز دارد که به جز خاصیت ضد التهابی برای تیروئید، برای مشکلات قلبی افراد مبتلا به کمکاری هم مفید هستند. البته توجه داشته باشید در مصرف آجیلها نباید زیادهروی کرد و استفاده از چند عدد مغز در روز کافی است. بهخصوص اگر در رژیم غذایی مقدار زیادی سلنیوم مصرف میکنید، از خوردن آجیل زیاد پرهیز کنید.
لبنیات
لبنیات مانند ماست، شیر، پنیر و بستنی دارای ید هستند که مهمترین ویتامین برای بهبود عملکرد تیروئید است. مصرف ماست تا ۵۰ درصد از ید موردنیاز روزانه و نوشیدن یک لیوان شیر در روز حدود یک سوم نیاز روزانه به ید را تامین میکنند. همچنین ماست دارای منیزیم و پتاسیم است که در تنظیم متابولیسم و فشار خون اهمیت دارند. از نکات مهم دیگر در مورد لبنیات، خواص ضد التهابی آنها است که از این نظر هم برای کمکاری تیروئید مفید هستند. بهتر است نوع کمچرب لبنیات را انتخاب کنید تا دچار افزایش وزن یا چربی هم نشوید. همچنین نکتهای که لازم است به آن توجه کنید این است که حتما بین مصرف داروهای تیروئیدی با مصرف لبنیات چند ساعت فاصله بگذارید چراکه ممکن است در جذب دارو اختلال ایجاد کند.
غلات و دانههای بدون گلوتن
یکی از علائم رایج کمکاری تیروئید، یبوست است و از بهترین راهها برای رفع این مشکل بدون استفاده از ملینها، مصرف مواد غذایی با فیبر بالا یعنی غلات و دانههای بدون گلوتن است. غلات حرکت منظم روده را تقویت و به سلامت آن کمک میکنند. از بهترین غلات میتوان بلغور، برنج قهوهای، کینوا، ذرت، جو دوسر، و پاستا با آرد برنج قهوهای را نام برد. همچنین حبوبات بهویژه لوبیاقرمز منبع بالایی از فیبر، پروتئین، آنتیاکسیدان، مواد معدنی و سرشار از انرژی هستند که استفاده از آنها در رژیم غذایی افراد کمکار میتواند مفید باشد. البته توجه داشته باشید که فیبر را بهاندازه مصرف کنید؛ زیرا استفاده بیش از حد میتواند سبب اختلال در عملکرد طبیعی دستگاه گوارش و جذب داروها شود.
ویتامینها و مکملهای غذایی مناسب تیروئید کمکار
ویتامینها و مواد معدنی نمیتوانند جایگزین داروهای تجویز شده در کمکاری تیروئید باشند و مصرف ویتامینها نیز همانند رژیم غذایی سالم، مکمل درمان تیروئید کمکار است. علت اصلی استفاده از ویتامینها این است که بسیاری از آنها از طریق مواد غذایی قابلجذب نیستند و در نتیجه برای دریافت این مواد، نیاز است که به شکل مکمل استفاده شود. توجه داشته باشید که مصرف بیش از حد ویتامینها میتواند در عملکرد تیروئید و نتایج آزمایشهای تیروئیدی اختلال ایجاد کند؛ بنابراین حتماً پیش از شروع مصرف مکملها، با پزشک متخصص خود مشورت کنید و در صورت استفاده، هنگام انجام آزمایشهای تیروئیدی، به آزمایشگاه اطلاع دهید.
برای کمکاری تیروئید از چه غذاهایی پرهیز کنیم؟
مصرف غذاهایی که مواد مغذی به بدن نمیرسانند و در عوض التهاب بدن را افزایش میدهند، میتوانند عملکرد تیروئید را مختل کنند. بهعلاوه این مواد اغلب دارای کالری بالا و چربی زیاد هستند و در نتیجه سبب اضافهوزن میشوند؛ بنابراین حذف یا محدودکردن این مواد غذایی در تیروئید کمکار دارای اهمیت زیادی است و باید جدی گرفته شود. همچنین عدم استفاده یا مصرف حداقلی برخی از غذاها علاوه بر سلامت غده تیروئید، میتواند مانع از افزایش وزن شود و در کنترل وزن اثر مستقیم داشته باشد.
غذاهای فراوریشده
غذاهای فراوریشده، التهاب و استرس اکسیداتیو را در بدن افزایش میدهند. استرس اکسیداتیو سبب تخریب بافتها و اندامهای بدن از جمله آسیب به غده تیروئید میشود؛ بنابراین مصرف غذاهای فراوریشده مانند فستفود، گوشتهای فراوری شده مثل سوسیس و کالباس بیشترین آسیب را بر عملکرد تیروئید دارند. همچنین نوشیدنیهای شیرین و آبمیوههای غیرطبیعی، انواع کنسروها و غلات شیرین بر عملکرد تیروئید و سلامت عمومی بدن تأثیرگذار خواهند بود. مصرف این مواد سبب تشدید علائم کمکاری تیروئید، افزایش وزن و چاقی میشود که بزرگترین مشکل در این بیماری است.
غذاهای چرب
چربی زیاد موجود در مواد غذایی چرب با توانایی تیروئید برای تولید و جذب هورمون میتواند تداخل ایجاد و عملکرد آن را مختل کند. غذاهای چرب سبب افزایش تری گلیسیرید در خون و غده تیروئید میشوند و در عوض تولید و جذب هورمونهای تیروئیدی و درنتیجه سوختوساز بدن را کاهش میدهند. مصرف غذاهای چرب حتی در افرادی که مشکل کمکاری ندارند، میتواند اضافهوزن را به دنبال داشته باشد؛ بنابراین این موضوع در افزایش وزن و چاقی افراد با تیروئید کمکار، دارای اهمیت زیادی است و باید تاحدامکان کنترل شود. از مصرف غذاهای چرب و سرخ شده با روغن و کره حیوانی و گیاهی، مایونز و گوشت قرمز پرهیز کنید.
مواد غذایی دارای گلوتن
گلوتن در گندم، جو و چاودار یافت میشود. گلوتن مانع از تولید هورمونهای تیروئیدی در بدن میشود و علائم کمکاری را تشدید خواهد کرد. چرا که مصرف مواد غذایی دارای گلوتن سبب ایجاد واکنش خودایمنی و آسیب به دستگاه گوارش میشود. این اتفاق مانع از دریافت سایر مواد مغذی مفید و در نتیجه ایجاد التهاب در بدن و غده تیروئید میشود.
سبزیجاتی مانند گلکلم و کلمبروکلی
سبزیجاتی مانند کلمپیچ، گلکلم، کلمبروکلی و کلم بروکسل مادهای به نام گواتروژن دارند. این ماده جذب ید که ویتامین اصلی در تولید هورمونهای تیروئیدی است را مهار میکند و مانع از تولید آنها میشود. مصرف این سبزیجات بهخصوص در افرادی که کمبود ید دارند، بههیچعنوان توصیه نمیشود چرا که توانایی تیروئید را برای جذب ید که در عملکرد طبیعی آن ضروری است، مسدود میکند. البته به دلیل خواص مفید، برخی از این سبزیجات مانند کلمبروکلی و کلم چینی در افرادی که به دلایل دیگری به جز کمبود ید به کمکاری تیروئید مبتلا شدهاند، به مقدار کم و البته به شکل پخته قابلاستفاده هستند. زیرا پختن سبزیجات، فعالیت گواتروژن را کاهش میدهد.
شکر و کافئین
مواد غذایی که حاوی شکر مصنوعی هستند میتوانند سبب ایجاد التهاب شده و بر کاهش عملکرد غده تیروئید تأثیر بگذارند. همچنین شکر و شیرینکنندههای مصنوعی حاوی آسپارتام هستند که سبب اختلالات خودایمنی میشود؛ بنابراین مصرف این مواد سبب تشدید علائم کمکاری تیروئید به ویژه در زنان میشود.
بهطورکلی مصرف کافئین بیخطر در نظر گرفته میشود. اما استفاده بیش از حد از کافئین، در عملکرد تیروئید اختلال ایجاد کرده و علائم کمکاری را تشدید میکند. به دلیل ایجاد اختلال در جذب هورمونهای تیروئیدی توصیه میشود بهویژه در زمان مصرف داروهای تیروئیدی، استفاده از قهوه و چای را به حداقل ممکن برسانید.
الکل
الکل مانع از تولید هورمونها توسط تیروئید میشود و علاوه بر این، به دو شکل مستقیم و غیرمستقیم بر عملکرد آن تأثیرگذار است. الکل مستقیما بر روی سلولهای تیروئید اثر میگذارد، سبب سمیت و تخریب آنها میشود. فعالیت غده تیروئید به ارتباط بین آن با بخشهایی در مغز وابسته است و الکل به طور غیرمستقیم این ارتباط را دچار اختلال میکند. در نتیجه الکل اجازه ساخت و استفاده از هورمونها و جذب داروهای تیروئیدی را به بدن نمیدهد. باتوجهبه اثرات منفی، افراد مبتلا به کمکاری بههیچعنوان نباید از الکل استفاده کنند.
نمونه برنامه غذایی روزانه مناسب تیروئید کمکار
افراد مبتلا به کمکاری تیروئید نیازها و رژیم غذایی متفاوتی دارند. میزان کالری دریافتی روزانه برای مبتلایان به کمکاری به عواملی شامل سن، سطح فعالیت، جنسیت و قد و وزن بستگی دارد. بااینحال داشتن یک برنامه غذایی به شما کمک میکند تا درک بهتری از مواد غذایی که به طور روزانه باید برای بهبود عملکرد تیروئید و شرایط جسمانی دریافت کنید، داشته باشید. در جدول زیر نمونهای از مواد غذایی که به طور روزانه میتوانید استفاده کنید را مشاهده میکنید:
وعده غذاییبرنامه غذایی
صبحانه | املت تخممرغ و اسفناج + نان جو دوسر + کدوسبز یا قارچ پخته + آبپرتقال |
میانوعدهها | چند دانه گردو، بادامهندی، تخم کدوحلوایی یا تخم آفتابگردان به همراه ماست |
ناهار | مرغ + بلغور یا برنج قهوهای بهجای برنج + یک ظرف بزرگ سالاد سبزیجات با لوبیا |
عصرانه | یک ظرف سالاد میوه شامل موز، انگور، توتفرنگی، سیب یا مرکبات |
شام | ماهی، میگو یا گوشت بوقلمون پخته شده با لیمو + یک عدد سیبزمینی |
پیش از خواب | یک لیوان شیر |
آیا تغییر رژیم غذایی برای کنترل تیروئید کافی است؟
در کمکاری تیروئید رژیم غذایی زمانی میتواند بیشترین اثربخشی را داشته باشد که همراه با تغییر سبک زندگی باشد. تیروئید کمکار به طور معمول موجب کاهش سوختوساز و افزایش وزن، استرس و مشکلات خواب میشود. همچنین معمولاً با کاهش سطح انرژی بدن، احساس سستی، ضعف و خستگی همراه است. افسردگی هم یکی دیگر از عوارض کمکاری تیروئید است که بسیاری از افراد با آن دستوپنجه نرم میکنند و لازم است برای جلوگیری از حاد شدن آن، راهکارهایی را برای مقابله با آن به کار بگیرند. برای کنترل این عوارض، رعایت رژیم غذایی باید همراه با اقداماتی باشد که سبک زندگی را تغییر میدهند؛ از جمله ورزش مستمر، مدیریت استرس، مدیریت وزن و تنظیم خواب. همه این موارد علاوه بر بهبود کمبود انرژی و افسردگی، به تقویت سیستم ایمنی و بهبود عملکرد تیروئید هم کمک میکنند.
سؤالات متداول
بهترین میوه برای کمکاری تیروئید کدام است؟
انواع بریها شامل بلوبری، کرن بری، رز بری، گوجه بری و بلکبری، موز و پرتقال سرشار از ویتامینها و آنتیاکسیدانهای هستند که به سلامت تیروئید کمک میکنند. همچنین موز و توتفرنگی سرشار از ویتامین سی و سلنیوم هستند که برای تولید و تنظیم هورمونهای تیروئیدی ضروری است.
مصرف پیاز برای کمکاری تیروئید خوب است یا بد؟
پیاز حاوی دو گواترژن است و بنابراین میتواند فعالیت هورمونهای تیروئیدی و فعالیت آنزیم کبدی مؤثر در فعالکردن هورمون تیروئیدی را کاهش دهد؛ بنابراین مصرف آن خصوصاً بهصورت خام در کمکاری تیروئید باید به حداقل ممکن برسد.
مصرف زنجبیل برای کمکاری تیروئید خوب است یا بد؟
زنجبیل خواص ضدالتهابی، آنتیاکسیدانی و ضدباکتریایی دارد؛ بنابراین استفاده از زنجبیل برای کمکاری تیروئید و زمانی که تیروئید به مقدار کافی هورمون تولید نمیکند، مفید است. همچنین زنجبیل برای کاهش وزن، تنظیم چربیها و هورمونهای بدن کاربرد دارد.
چه مواد غذایی و ویتامینهایی همزمان با داروهای تیروئیدی نباید مصرف شوند؟
مصرف برخی مواد غذایی و مکملها همزمان با دارو در جذب آن تداخل ایجاد میکنند. بهتر است گردو، آرد سویا، لبنیات، کافئین مانند قهوه و چای و مکمل آهن و کلسیم یا مولتیویتامین دارای آهن و کلسیم را با فاصله از مصرف دارو، استفاده کنید.
برای بهبود خواب در تیروئید کمکار چه بخورم؟
دانه کدو به دلیل وجود اسیدآمینه ضروری خواب را تقویت میکند و باوجود روی، مس و سلنیوم بر طول مدت و کیفیت خواب تأثیرگذار است. همچنین مرکبات، دمنوشهای گیاهی مانند چای سبز علاوه بر کیفیت خواب، به مدیریت سطح هورمونهای تیروئیدی در بدن کمک میکنند.
چه نوشیدنی را میتوان جایگزین چای صبحانه در کمکاری تیروئید کرد؟
آب مرکبات بهخصوص آبپرتقال، آب ولرم به همراه لیمو و شیر با کمی زردچوبه میتوانند جایگزین مناسبی بهعنوان نوشیدنی در صبحانه باشند. همچنین نوشیدن کمی سرکه سیب به همراه آب ناشتا در کمکاری تیروئید مفید است.
مصرف عسل برای کمکاری تیروئید خوب است یا بد؟
عسل سموم بدن را از بین میبرد و بنابراین منجر به تسکین علائم کمکاری میشود. همچنین حاوی امگا ۳ است که هورمونهای تیروئیدی را متعادل میکند.
آیا باوجود کمکاری تیروئید میتوان روزه گرفت؟
تیروئید تنظیم سوختوساز بدن را برعهده دارد و روزهگرفتن مستقیماً روی عملکرد آن تأثیرگذار است. روزهگرفتن سبب کاهش هورمونهای تیروئیدی و درنتیجه تشدید علائم مربوط به کمکاری میشود.
آیا نوشیدن آب کافی بر بهبود تیروئید کمکار تأثیرگذار است؟
نوشیدن آب اختلال کمکاری تیروئید را تصحیح نمیکند؛ اما با کاهش ترشح مواد التهابی میتواند سبب بهبود عملکرد تیروئید و سلامت عمومی بدن شود.
آیا با تیروئید کمکار میتوان شکلات خورد؟
شکلاتها به دلیل وجود شکرهای افزودنی مناسب استفاده در کمکاری تیروئید نیستند. اما مصرف شکلات تلخ به دلیل وجود آنتیاکسیدان بالا و مواد معدنی ضروری برای افراد مبتلا به کمکاری مفید است.