کوتاهی قد در کودکان به حالتی گفته می‌شود که قد فرد کوتاه از متوسط قد کودکان هم‌سن خود پایین‌تر باشد و همچنین میزان رشد متوسط قد او در سنش از ۴ سانتی‌متر نیز کمتر باشد. در این حالت، والدین بایستی فرزند خود را برای معاینه نزد پزشک ببرند. کوتاهی قد کودکان علت‌های مختلفی دارد اما در اغلب موارد کاهش ترشح هورمون رشد و سابقه خانوادگی باعث کوتاهی قد خواهد شد. بعد از بررسی شرایط کودک، پزشک در گام اول هرگونه عامل زمینه‌ای را درمان خواهد کرد و سپس درمان با هورمون رشد را در صورت نیاز در دستور کار خود قرار خواهد داد. همچنین، والدین و کودک برای تنظیم یک رژیم غذایی متناسب به دکتر تغذیه نیز ارجاع داده خواهند شد. خوشبختانه هورمون درمانی روشی بی‌خطر و ایمن است و اغلب کودکان کوتاه قامت با هورمون درمانی به قد استاندارد می‌رسند.
کوتاهی قد در کودکان یا کوتاه قامتی کودکان به چه چیزی گفته می‌شود؟
کوتاهی قد در کودکان زمانی که به عنوان یک عارضه تلقی می‌شود که قد کودک از متوسط قامت ۹۵% کودکان هم‌جنس و هم‌سن خود کوتاه‌تر باشد. گاهی کودک قد نسبتا کوتاهی دارد اما در نمودار رشد روند منطقی خود را طی می‌کند، یا در برخی موارد ممکن است رشد کودک در سنین خاصی متوقف شود و دوباره از سر گرفته شود، در این شرایط کودک دچار کوتاه قامتی نیست. اما زمانی که کودکان در مدت زمان طولانی‌تری (مثلا یک سال) پایین متوسط نمودار رشد هم‌سالان خود قرار بگیرد، آن‌گاه کوتاه قد محسوب شده و به بررسی توسط پزشک نیاز خواهند داشت.
قد و رشد طبیعی در کودکان
رشد طبیعی کودکان بسیار مهم می‌باشد. کند یا تند بودن سرعت رشد ممکن است علامت بیماری زمینه‌ای باشد و بر سلامت اندام‌های داخلی کودک تاثیر نامطلوبی بگذارد. اکثر اختلالات مربوط به سلامتی در ارتباط با منحنی رشدی هستند که در حال پایین آمدن است یا وضعیت ثابتی دارد. منحنی خطی درصد قد را نشان می‌دهد؛ مثلا خط منحنی ۹۵% را نشان می‌دهد و یعنی ۹۵% کودکان قد کوتاه‌تر از حد انتظار دارند. خط افقی نمودار سن را نشان می‌دهد که از ۲ تا ۲۰ می‌باشد. سمت راست و چپ نمودار نشان دهنده قد می‌باشد.
متوسط رشد قدی که باید انتظار داشته باشید، بسته به سن متغیر است:
- نوپایان: کودکان ۱ تا ۳ ساله به سرعت رشد می‌کنند. به همین دلیل اندازه لباس‌های کودک در این سنین به سرعت تغییر می‌کند. نوپایان هر سال ۱۰ سانتی‌متر رشد می‌کنند.
- سه سالگی تا بلوغ: در این مرحله، رشد کندتر می‌گردد و کودک هر سال ۵ تا ۶ سانتی متر رشد می‌کند. کمی توقف رشد قبل از بلوغ نیز طبیعی است.
- بلوغ: در دوران بلوغ قد حدود ۸ تا ۹ سانتی متر در سال رشد می‌کند. دخترها معمولا یک یا دو سال زودتر از پسرها به بلوغ می‌رسند و پیش از شروع دوره قاعدگی خود، سریعترین رشد را دارند. دخترها معمولا در سن ۸ تا ۱۳ سالگی به بلوغ می‌رسند ولی پسرها حدودا در سن ۹ تا ۱۴ سالگی به بلوغ می‌رسند. رشد به تدریج در دو سال اول بلوغ کم می‌شود و زمانی که بلوغ کامل شود، رشد نیز متوقف می‌گردد.
در صورتی که رشد کودک شما مطابق انتظار نباشد، پزشک ممکن است انجام تصویربرداری اشعه ایکس و آزمایش خون را توصیه کند. در صورتی که نگرانی وجود داشته باشد، ممکن است شما را به متخصص غدد کودکان ارجاع دهد تا در صورت نیاز آزمایشات بیشتری انجام شود.
نحوه صحیح اندازه‌گیری قد کودکان
به منظور اندازه‌گیری درست قد کودکان موارد زیر را انجام دهید:
- کفش کودک یا نوجوان را در بیاورید، لباس‌های حجیم، زیورآلات مو مانند گیره‌سر، ناف و هر موردی که باعث اختلال در اندازه گیری می‌شود را حذف کنید.
- برای اندازه‌گیری قد، کودک روی سطح صاف بدون فرش و کنار دیوار بدون گچ‌بری شده بایستد.
- کودک باید کنار دیوار ایستاده و کف پاها کاملا روی زمین و در کنار هم قرار گیرند. پاها حتما باید صاف، دست‌ها در دو طرف بدن و شانه‌ها در یک راستا باشند.
- کودک باید کاملا به روبر نگاه کند و خط دید او موازی زمین باشد.
- زمانی که سر، شانه‌ها، باسن و پاشنه‌ها کاملا با دیوار تماس داشت، قد کودک را اندازه گیری کنید. توجه کنید که بر اساس شکل کلی بدن کودک، ممکن است تمامی نواحی ذکر شده با دیوار تماس نداشته باشد.
- از یک سری مناسب برای ایجاد زاویه مناسب با دیوار استفاده کنید و تا زمانی که سری تاج سر را لمس نکرده آن را پایین بیاورید.
- چشم شخصی که اندازه گیری را انجام می‌دهد باید در راستای سری مورد استفاده برای اندازه گیری باشد.
- به آرامی ناحیه‌ای که انتهای سری به دیوار برخورد می‌کند را علامت گذاری کنید. سپس با متر از سطح زمین تا نقطه علامت گذاری شده بر روی دیوار را اندازه گیری کنید تا اندازه قد کودک بدست بیاید.
- قد کودک را با دقت حدود ۰.۱ سانتی متر یادداشت کنید.
چه زمانی والدین باید فرزند خود را نزد پزشک ببرند؟
هرچند ممکن است کودک به علت بیماری خاصی کندتر از حد طبیعی رشد کند، اما اکثر کودکانی که قد کوتاهی دارند، هیچ بیماری نداشته، سالم هستند و با سرعت طبیعی بزرگ می‌شوند.
در موارد زیر کودکان کوتاه قامت باید به پزشک مراجعه کنند:
- قد کودک (در مقایسه با قد طبیعی والدین خود) کمتر از یک سوم طبیعی است.
- در صورتی که سرعت رشد کودک کم (کمتر از ۴ سانتی متر در سال) باشد.
- در صورتی که قد کودک کمتر یا مساوی ۳ انحراف معیار کمتر از قد مورد نظر بر اساس میانگین قد والدین باشد.
- در صورتی که در خانواده سابقه کوتاهی قد داشته باشید.
- در صورتی که رژیم غذایی کودک نامناسب باشد و غذاهای مغذی مصرف نکند.
- در صورتی که کودک بلوغ دیررس داشته باشد و بر روی قد او تاثیر بگذارد.
چه زمانی مراجعه به پزشک تاثیری نخواهد داشت؟
در صورتی که رشد کودک کامل شده باشد، کار زیادی نمی‌توان انجام داد و نیازی به مراجعه به پزشک نیست. رشد کودک با ارزیابی سن استخوانی انجام می‌شود. در موارد زیر رشد کودک کامل شده است:
- در صورتی که سن استخوان ۱۶ سال یا بیشتر در آقایان و ۱۴ سال یا بیشتر در بانوان باشد.
- در صورتی که کوتاهی قد از نظر سبب شناسی خانوادگی یا به علت بلوغ دیررس باشد.
- در صورتی که کودک نمی‌تواند به درصد قدی/وزنی مناسب برسد یا BMI پایینی دارد، مراجعه به متخصص تغذیه و یا گوارش گزینه بهتری است، زیرا دلایل هورمونی کوتاهی قد، معمولا با BMI بالا یا طبیعی و درصد وزن/قد ارتباط دارد.
تشخیص علت کوتاهی قد در کودکان
پزشک سوابق پزشکی کودک را بررسی می‌کند، معاینه جسمانی انجام می‌دهد و رشد کودک را برای یک دوره مشخص تحت نظر قرار می‌دهد. انجام این موارد مشخص می‌کند که آیا میزان رشد و قد کودک طبیعی است یا خیر. در صورتی که قد کودک زیر حد طبیعی باشد، تشخیص پزشک ممکن است کوتاهی قد باشد. در صورتی که رشد کودک زیر حد نرمال باشد نیز، ممکن است تشخیص پزشک اختلال رشد باشد.
معاینات بیشتر به صورت زیر هستند:
- بررسی سوابق قبل از تولد، هنگام تولد و بارداری مادر
- بررسی قد والدین
- آزمایش خون برای بررسی ابتلا به آنمی و دیگر اختلالات مربوط به رشد
- بررسی منحنی سوخت و ساز جامع کودک برای مشاهده متابولیسم کلیه، کبد و استخوان
- آزمایش ادرار به منظور بررسی عملکرد کلیه‌ها
- آزمایش خون برای بررسی توانایی بدن کودک در تولید هورمون تیروئید.
- بررسی مقدار عامل رشد شبه انسولین – ۱ (IGF-1) و پروتئین متصل کننده عامل رشد شبه انسولین – ۱
- به منظور تخمین بلوغ استخوان‌ها و توانایی رشد بالقوه کودک، تصویربرداری اشعه ایکس از دست و مچ انجام می‌شود.
- برای بررسی عملکرد هیپوتالاموس و غده هیپوفیز، تصویربرداری MRI انجام می‌شود.
- تست تحریک هورمون رشد با استفاده از داروهای هورمون یصورت می‌گیرد و در چند ساعت، هر ۳۰ دقیقه، IV (تزریق‌های داخل وریدی) برای گرفتن مقدار کمی نمونه انجام می‌گردد.
علل کوتاهی قد کودکان و درمان آن
درمان کوتاهی قد به دلایل بنیادی این بیماری بستگی دارد. کوتاهی قد به سن، سلامتی و سوابق پزشکی کودک نیز بستگی دارد. تمامی کودکان اغلب نیاز به نظارت دقیق برای رشد خود دارند. ما در هنگام درمان اختلال رشد، با کمک خانوداه‌ها برنامه‌ریزی می‌کنیم.
در مواردی که سوءتغذیه باعث کوتاهی قد شده است، ما درمان سوءتغذیه ارائه می‌دهیم. در مواردی که کوتاهی قد به علت اختلال غدد درون ریز است، عدم وجود هورمون‌های تیروئید، رشد یا بلوغ را برطرف می‌کنیم.
سابقه خانوادگی
در صورتی که والین و پدر بزرگ و مادر بزرگ کودک کوتاه قد باشند، کودک نیز کوتاه قد خواهد شد و این مورد به علت کوتاه قامت بودن خانواده به وجود می‌آید. در نظر گرفتن قد مناسب نیز یک حدس است و در برخی از کودکان آنطور که انتظار داریم رشد صورت نمی‌گیرد.
درمان
باتوجه به تحقیقات انجام شده، در صورتی که کودک دچار کوتاه قامتی ژنتیکی باشد، احتمال اینکه با هورمون درمانی یا هر روش دیگری بتوان قد او را افزایش داد کم است. البته برخی ممکن است با تغدیه مناسب، انجام ورزش‌هایی مثل شنا، بسکتبال، والیبال و درمان تحت نظر پزشک در سنین رشد، قد خود را کمی افزایش دهند، اما درمان قطعی و موثر برای این دسته افراد وجود نخواهد داشت. (منبع)
کمبود هورمون رشد
نقص هورمون رشد یکی از دلایل قابل درمان کوتاهی قد کودکان است. این اتفاق زمانی روی می‌دهد که غده هیپوفیز به اندازه کافی یا اصلا هورمون رشد تولید نکند. غده هیپوفیز به پایه مغز، درست زیر بخشی که هیپوتالاموس می‌نامیم متصل است. هیپوتالاموس غده هیپوفیز را کنترل می‌کند.
نقص هورمون رشد در صورتی روی می‌دهد که غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس دچار مشکل شود یا آسیب ببیند. این نقص ممکن است به دلایل ناشناخته‌ای نیز روی دهد. در صورتی که قبل یا در طی بلوغ درمان را شروع کنیم، می‌توانیم کودکان مبتلا به نقص هورمون رشد را درمان کنیم تا این کودکان رشد طبیعی داشته باشند.
درمان
در صورتی که کودکی مبتلا به نقص هورمون رشد باشد، ما تزریق هورمون رشد انسانی را به صورت روزانه یا چند بار در هفته انجام می‌دهیم. این درمان ممکن است چند سال طول بکشد. به ندرت برای برخی از کودکان مبتلا به کمبود IGF-1، IGF-1 مصنوعی انسانی تزریق می‌گردد.
درمان با هورمون رشد برای تمامی کودکان مناسب نیست. این درمان برای کودکان با ویژگی‌های زیر مناسب است:
- دچار کمبود هورمون رشد هستند.
- در صف پیوند کلیه هستند یا نارسایی مزمن کلیوی دارند.
- به سندرم ترنر، نونان یا پرادر-ویلی مبتلا هستند.
- دچار کوتاهی شدید قد هستند که باعث تداخل در فعالیت‌های روزانه آنها می‌شود.
- در هنگام به دنیا آمدن کوچک هستند و تا سن ۲ سالگی به میزان رشد طبیعی خود نمی‌رسند.
بلوغ دیررس
حدود ۱۵% از بیمارانی که به علت کوتاهی قد به پزشک مراجعه می‌کنند، مبتلا به بلوغ دیررس هستند. (منبع) به تعویق افتادن بلوغ و رشد، بیماری است که در آن کودک در مقایسه با کودکان هم سن خود دیرتر بالغ شده و رشد کمتری دارد (دیررس). در خانواده این کودکان معمولا سابقه بلوغ دیررس وجود دارد. در این کودکان زمانی که دوره بلوغ شروع می‌شود، طبق انتظار پیش می‌رود و در ادامه رشد ناگهانی خواهد داشت. این کودکان معمولا در بزرگسالی از نظر ژنتیکی قد مناسبی دارند.
درمان
بعد از بررسی پزشک در صورتی که تشخیص دهد کودک شما بلوغ دیررس خواهد داشت اقدام خاصی نخواهد کرد. پزشک به بررسی فرایند رشد به طور مستمر اکتفا خواهد کرد زیرا در نهایت کودک رشد خود را در سنین بالاتر تکمیل خواهد کرد.
کم‌کاری تیروئید
هورمون‌های تیروئیدی یکی از اصلی‌ترین هورمون‌های بدن است که در رشد کودکان نقش اساسی دارد. در صورتی که کودک دچار کم کاری تیروئید باشد ممکن است به مشکلات رشدی برخورده و قد او کوتاه بماند.
درمان
برای درمان مشکلات کم‌کاری تیروئید، پزشک داروی لووتیروکسین تجویز خواهد کرد و به والدین توصیه خواهد کرد تا رژیم غذایی مناسب و مقوی برای کودک فراهم کنند تا رشد به طور مستمر ادامه یابد.
مشکلات استخوانی
گاهی وجود بیماری‌های اسکلتی باعث کوتاهی قد در کودکان می‌شوند:
- کوتاهی غیرطبیعی قد (نوعی ناهنجاری اسکلتی است) یک اصطلاح پزشکی می‌باشد که صدها نوع بیماری را در بر گرفته، بر رشد استخوان و یا غضروف اثر گذاشته و باعث کوتاه قامتی می‌گردد. مبتلایان به این بیماری معمولا در سن بلوغ کوتاه‌تر از ۱۴۷ سانتی متر هستند.
- کمبود ویتامین D یا راشیتیسم ممکن است باعث کوتاهی قد گردد.
درمان
در صورتی که ناهنجاری استخوانی کودک بر اثر کمبود ویتامین D رخ داده باشد، با افزودن قرص ویتامین D، ورزش و فیزیوتراپی، مشکلات بیمار حل خواهد شد. اما در موارد شدیدتر که کودک از ناهنجاری‌های استخوانی ژنتیک رنج می‌برد، در ابتدای کار پزشک با مدیریت علائم و گاها هورمون درمانی برای افزایش قد کودک تلاش خواهد کرد اما اغلب جراحی تنها راه‌حل است. البته اغلب افرادی که دچار کوتولگی هستند تنها به مدیریت شرایط اکتفا می‌کنند زیرا عوارض روش‌های جراحی بسیار زیاد بوده و احتمال موفقیت نسبتا پایین است.
سوءتغذیه
سوءتغذیه یا نگرفتن کالری کافی برای رشد نیز یکی از دلایل رایج رشد نامناسب، مخصوصا در کشورهای توسعه نیافته، می‌باشد. سوء تغذیه ممکن است با ابتلا به فیبروز کیستیک یا بی اشتهایی عصبی نیز روی دهد. سوءتغذیه گاهی به دلایل زمینه‌ای روی دهد:
- بیماری سلیاک: این بیماری می‌تواند باعث جلوگیری از جذب مواد مغذی شود. این امر مانع رشد شده و استخوان‌ها را ضعیف می‌کند.
- بیماری التهاب روده: کودکان مبتلا به بیماری التهاب روده احتمالا نتوانند مواد مغذی کافی از غذای مصرفی خود دریافت کنند یا به دلیل التهاب مزمن روده نتوانند مواد مغذی غذاها را استفاده کنند که این امر باعث کوتاهی قد می‌شود.
درمان
برای درمان ابتدا باید به یک متخصص تغذیه مراجعه نمایید تا برنامه‌ای متناسب با شرایط فرزند شما تدوین نماید. متخصص تغذیه، ممکن است داروهای اشتهاآور تجویز نماید. در صورتی که کودک سلیاک داشته باشد، رژیم بدون گلوتن بهترین راه درمان است و برای افرادی که به بیماری التهاب روده مبتلا هستند، رژیم غنی از سبزیجات، میوه‌ها، غلات، فیبر و مواد غذایی با چربی پایین باید در دستور کار قرار گیرد.
بیماری‌های مزمن زمینه‌ای
برخی بیماری‌های زمینه‌ای مثل:
- کم‌خونی یا آنمی
- دیابت
- آسم
- مشکلات قلبی
- بیماری‌های مزمن کلیوی
می‌توانند منجر به مشکلات رشد و کوتاهی قامت شوند.
درمان
اگر کوتاهی قامت فرزندتان به دلیل بیماری زمینه‌ای خاصی است ابتدا باید آن بیماری درمان شود، لذا برای درمان:
- کم‌خونی : داروهای حاوی فولیک اسید و قرص آهن تجویز می‌شود
- دیابت: داروهای کنترل قندخون و رژیم غذایی مناسب راه حل موثری خواهد بود.
- آسم: داروهای استروئیدی آسم که باعث توقف رشد شده‌اند جایگزین می‌شوند.
- مشکلات قلبی: رژیم غذایی آنان اصلاح خواهد شد
- بیماری‌های کلیوی: تغییرات در رژیم غذایی و تزریق هورمون رشد در دستورکار قرار خواهد گرفت.
مقاومت به هورمون رشد
گاهی هورمون رشد به صورت طبیعی ترشح می‌شود، اما بدن قادر به تشخیص اثر آن نیست. کوچک بودن در هنگام به دنیا آمدن یکی از دلایلی است که باعث مقاومت به هورمون رشد می‌شود، اما برخی بیماری‌های ژنتیکی نادر نیز می‌توانند باعث بروز این مشکل شوند.
درمان
درمان این عارضه به شرایط کودک بستگی خواهد داشت و پزشک پس از بررسی داروهای لازم و تزریقات روزانه ماده شبه انسولینی که ترشح هورمون رشد را تحریک نموده، تجویز خواهد کرد.
ترشح بیش از حد کورتیزول
هورمون کورتیزول در غدد فوق کلیوی تولید می‌شود و به کنترل شدت بیماری یا آسیب کمک می‌کند. ترشح بیش از حد کورتیزول می‌تواند باعث کوتاهی قد شده و وزن کودک را به شدت بالا برد. این مورد ممکن است به دلیل مصرف مقادیر بالای استروئیدهای شبه کورتیزول (که گلوکوکورتیکوئیدها نامیده می‌شوند) روی دهد. این دارو برای درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند لوپوس استفاده می‌شود. در موارد نادر، بدن ممکن است مقادیر بالایی از کورتیزول بسازد. این بیماری را سندرم کوشینگ می‌نامند.
درمان
برای درمان و مدیریت این شرایط، گام اول کاهش استرس و اضطراب و مدیریت شرایط استرس‌زا خواهد بود و گام بعدی این است که داروهای استروئیدی با داروهای دیگر جایگزین شوند تا شرایط بیمار به مرور بهبود یابد.
مشکلات روحی و روانی
شرایط بسیار استرس زا می‌تواند بر روی رشد کودک تاثیر بگذارد. کودکانی که در یتیم خانه یا خانه‌های بد سرپرست زندگی می‌کنند، تا زمانی که محیط زندگی آنها بهتر نشود، احتمالا رشد مناسبی نداشته باشند. زمانی که کودک به طور مستمر استرس داشته باشد (که این استرس ممکن است به علت کمبود محبت، امید و امنیت باشد)، بدن او با ترشح مواد شیمیایی مانند کورتیزول به محیط پاسخ می‌دهد. افزایش سطح کورتیزول در طولانی مدت ممکن است تولید هورمون رشد را متوقف کرده و رشد کودک را یه طور چشمگیری کاهش دهد.
درمان
برای رفع مشکلات روحی، پزشک کودک و والدین او را به مشاور ارجاع خواهد داد تا بررسی‌های لازم انجام شود. با از بین رفتن چالش‌های روحی و روانی کودک، به مرور رشد کودک به حالت عادی بازخواهد گشت.
سندروم‌های ژنتیکی
برخی سندروم‌ها و مشکلات ژنتیکی می‌توانند منجر به کوتاهی قد در کودکان شوند:
- سندرم دان: بیشتر کودکانی که به سندرم دان مبتلا هستند دیرتر از دیگر کودکان به رشد کامل، مثلا توانایی راه رفتن و صحبت کردن، می‌رسند. این موضوع ممکن است به علت نقص هورمون رشد (GH) ثانویه مرتبط با اختلال فعالیت هیپوتالاموس و هیپوفیز باشد. (منبع)
- سندرم نونان: دلیل کوتاهی قد که در ارتباط با سندرم نونان است مشخص نیست. در زمان تولد، قد و وزن معمولا طبیعی است، اما به مرور زمان رشد کند می‌گردد. مقدار غیر طبیعی هورمون رشد که پروتئین مورد نیاز برای رشد طبیعی استخوان‌ها و بافت‌ها است، ممکن است باعث کند شدن رشد گردد.
- سندرم راسل-سیلور: این سندرم بسیار نادر است. کمبود رشد در داخل رحم (IUGR)، رشد نامناسب بعد از تولد، اندازه نسبتا بزرگ سر، ظاهر مثلثی شکل صورت، برجسته بودن پیشانی (که از زاویه کناری مشخص است)، عدم تقارن بدن و اختلالات بسیار زیاد در تغذیه نشانه‌های این بیماری است.
- سندرم ترنر: دخترانی که به سندرم ترنر مبتلا هستند، قد کوتاه دارند و رشد آنها باید به دقت تحت نظر باشد. این کودکان یک کروموزوم X را ندارند یا هر دو کروموزوم X آنها دچار اختلال است.
درمان
برای درمان این مشکلات ژنتیکی می‌توان موارد زیر را انجام داد:
- سندرم داون: کودکان مبتلا به سندرم دان بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌هایی، مانند سلیاک و کم کاری تیروئید، هستند که بر روی رشد آنها اثر می‌گذارند. درمان این بیماری‌ها به بلند شدن قد کمک می‌کند.
- سندرم نونان: برای رفع کوتاهی قد ناشی از این بیماری می‌توان از هورمون رشد استفاده کرد.
- سندرم راسل – سیلور: مصرف هورمون رشد برای رفع کوتاهی قد که به خاطر این بیماری ایجاد می‌شود، مفید است. رژیم غذایی که کالری کافی دارد نیز برای تقویت رشد مفید می‌باشد.
- سندرم ترنر: درمان با هورمون رشد می‌تواند کوتاهی قد مرتبط با این بیماری را رفع کند.
درمان کوتاهی قد کودکان با هورمون رشد چگونه انجام می‌شود؟
تزریق هورمون رشد برای درمان کودکانی که نقص هورمون رشد (GH) دارند و یا به بیماری‌هایی که باعث کوتاهی قد می‌شوند مبتلا هستند، توصیه می‌گردد. در زمان درمان حدود ۳ تا ۶ ماه زمان نیاز دارید تا متوجه تغییر قد کودک شوید، توجه کنید که کودک رشد می‌کند و احتمالا در ۶ ماه اول ابتدای درمان ۳ تا ۵ سانتی متر رشد کند. احتمالا به دلایل زیر متوجه تغییرات رشد کودک خود شوید:
- ممکن است کودک سریعتر نیاز به کفش‌های بزرگتر داشته باشد. رشد پا ممکن است در عرض ۶ تا ۸ هفته روی دهد، بنابراین احتمالا باید کفش‌های نوی بیشتری بخرید.
- ممکن است اشتهای کودک شما افزایش یابد. افزایش اشتها، مخصوصا اگر قبل از شروع درمان کم اشتها باشد، عادی است.
- زمانی که رشد کودک شروع می‌شود، ممکن است مدتی حس کنید لاغرتر شده است.
در دوره درمان با هورمون رشد، افزایش توده بدون چربی و کاهش توده چربی بدن شایع است. ممکن است سال‌ها طول بکشد تا کودک به قد مناسب خود در بزرگسالی برسد، بنابراین این درمان اغلب طولانی مدت است. نیاز به ویزیت منظم متخصص غدد کودکان دارید. باید آزمایشات منظم خون و عکسبرداری اشعه ایکس انجام دهید تا رشد کودک در دوره درمان بررسی گردد. هرچند دوره درمان متفاوت است، اما احتمالا کودک تا مدت زمان طولانی باید به درمان با هورمون رشد ادامه دهد. مثلا زمانی که به موقعیت‌های زیر رسید، درمان متوقف گردد:
- به قد مناسب بلوغ خود رسیده باشد.
- استخوان به نهایت رشد خود رسیده باشد.
- کمتر از دو سانتی متر در سال گذشته رشد داشته است.
روش تزریق هورمون رشد
هورمون‌های رشد اغلب در دستگاه‌های مدادی تزریق که مشابه با دستگاه‌های تزریق انسولین هستند، عرضه می‌گردند، از این‌رو تزریق بسیار ساده است و حتی خود والدین نیز می‌توانند آن را انجام دهند. فرایند تزریق با سرنگ‌های مدادی به صورتی است که پزشک یا پدر و مادر، ویال هورمون را درون دستگاه قرار می‌دهند و آن را آماده تزریق می‌کنند.
بعد از قرار دادن ویال و بستن دستگاه مدادی تزریق، ضامن دستگاه باید کشیده شود تا صدای تیک مانندی بدهد. سپس دستگاه آماده تزریق است و می‌توان آن را نزدیک به هر قسمت عضلانی مثل باسن، بازو یا شکم قرار داد و با زدن دکمه تزریق سوزن وارد پوست می‌شود. سپس کودک یا والدین تا ۵ ثانیه می‌شمارند و بعد از اتمام دوز تزریق، دستگاه مدادی را برمی‌دارند. این فرایند تقریبا بدون درد است و هیچ ناراحتی برای کودک ایجاد نمی‌کند به گونه‌ای که برخی والدین زمانی که فرزند خواب است آن را برای کودک تزریق می‌کنند. زمان خواب بهترین و مناسب‌ترین زمان برای تزریق هورمون رشد است.
تزریق هورمون رشد در ابتدا ممکن است دلهره آور به نظر برسد، اما زمانی که شما و کودک به آن عادت کنید، یکی از عادات روزانه شما خواهد شد. با این وجود، مواردی وجود دارند که در هنگام تزریق هورمون رشد باید به آنها توجه کنید:
- هورمون رشد باید در دمای ۲ تا ۵ درجه سانتی گراد نگهداری شود. قرار دادن این ماده در دمای خیلی سرد یا گرم باعث کاهش تاثیر آن می‌شود.
- در شب و ترجیحا تا یک ساعت قبل از خواب، هورمون رشد را تزریق کنید. سعی کنید هر شب در بازه زمانی یک ساعته، مثلا ۹ تا ۱۰ هر شب، از هورمون رشد استفاده کنید.
- گاهی ممکن است زمان تزریق را چند ساعتی زودتر یا دیرتر قرار دهید، اما قبل از ۵ عصر تزریق نشود، مگر اینکه شرایط خاصی وجود داشته باشد.
- وعده تزریقاتی را که فراموش کرده‌اید را انجام ندهید.
- برای اینکه بهترین نتایج را از درمان دریافت کنید، بهتر است بیش از یک بار در ماه تزریق را فراموش نکنید.
- هشت ناحیه برای تزریق وجود دارند که عبارتند از پشت بازوها، بالا یا بیرون ران‌ها، کناره‌های شکم و یک چهارم بیرونی باسن، از چهار ناحیه از نوحی ذکر شده برای تزریق استفاده کرده و هر دفعه محل تزریق را تغییر دهید.
از آنجایی که تداخل دارویی با هورمون رشد وجود ندارد، حتی در صورتی که کودک مبتلا به بیماری خفیفی مانند آنفولانزا یا سرما خوردگی شد، می‌توانید تزریق را انجام دهید، مگر اینکه پزشک دستور توقف تزریق دارو را بدهد.
عوارض ناشی از هورمون رشد
ممکن است در دو هفته اول درمان، عوارض جانبی مانند درد مفاصل و سردرد در کودک مشاهده شود، اما این موارد خوش خیم بوده و به زودی متوقف می‌گردند. هرچند مشاهده عوارض جانبی متداول نیستند، اما باید به موارد زیر توجه کنید:
- حساسیت، مثلا ورم در ناحیه‌ای که تزریق انجام شده، جوش یا کهیر
- درد در زانو و لگن و دیگر مفاصل
- سردرد
- بدتر شدن انحراف ستون فقرات در مبتلایان به اسکولیوز
- افزایش موقتی سطح قند خون، این عارضه با توقف درمان هورمون رشد متوقف می‌گردد.
در صورتی که سردرد مداوم یا شدید بود، سریعا با متخصص غدد تماس بگیرید.
روش‌های پیشگیری از کوتاهی قد کودکان
پیشگیری از کوتاهی قامت کودکان در اغلب موارد دشوار است زیرا مشکلات ژنتیکی شایع‌ترین دلایل قد کوتاهی کودکان هستند و خانواده نمی‌توانند کنترلی بر این موارد داشته باشند. اما با رعایت برخی نکات می‌توان اطمینان حاصل نمود که کودک شما در فرایند رشدی طبیعی قرار دارد.
- کودک حتما از شیر مادر تغذیه نماید تا علاوه بر تقویت سیستم ایمنی، تمامی مواد مغذی لازم نیز به او برسد.
- فراموش نکنید تا کودک خواب کافی داشته باشد زیرا هورمون رشد، هنگام خواب ترشح خواهد شد.
- رژیم غذایی کامل غنی از انواع پروتئین، مواد معدنی و ویتامین‌ها را برای کودکتان فراهم نمایید.
- رژیم غذایی باید غنی از کلسیم و ویتامین D باشد، شیر، پنیر، بروکلی، ماست و قارچ منابع غذایی مفیدی برای کودکان هستند.
- کودک را از خوردن نوشابه یا هر نوع نوشیدنی گازدار منع کنید، این نوشیدنی‌ها رشد و تراکم استخوان را مختل می‌کنند.
- به طور مرتب کودک خود را نزد پزشک ببرید تا نمودار رشدی او را بررسی نماید.
- واکسن‌های کودک خود را به موقع بزنید.
- فرزندتان را برای مشارکت در ورزش تشویق کنید. ورزش کردن باعث تقویت استخون‌ها و عضلات کودک خواهد شد و از ناهنجاری‌های اسکلتی مثل کیفوز جلوگیری خواهد کرد.
- درست نشستن و پاسچر صحیح را به کودک خود آموزش دهید تا از قوز شدن و خمیدگی جلوگیری شود.
- آسم ، دیابت و بیماری‌های تیروئیدی باعث مشکلات کوتاهی قد خواهند شد، از بروز چنین بیماری‌هایی جلوگیری کنید.
- در صورت بروز هرگونه بیماری مزمن ( مثل موارد بالا) حتما درمان به موقع را در دستور کار خود قرار دهید و داروهای کودک را به موقع به او بدهید.
- فضایی امن و بدون استرس برای کودک خود بسازید.
- قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های زیستی، رادیواکتیو و آلودگی هوا سلامت کودک را به خطر انداخته و رشد او را مختل می‌کند.
سخن نهایی
کوتاهی قد کودکان عارضه‌ای است که در اغلب موارد به دلیل سابقه خانوادگی و ژنتیک رخ می‌دهد اما با هورمون درمانی و اصلاح رژیم غذایی قابل درمان و مدیریت است. در صورتی که احساس می‌کنید کودک شما به خوبی همانند هم‌سالان خود رشد نمی‌کند حتما برای بررسی دقیق به پزشک مراجعه نمایید. تعداد زیادی از کودکانی که دچار مشکلات رشدی و کوتاهی قد هستند، بعد از مراجعه به پزشک و هورمون درمانی، به رشد طبیعی و ایده‌آل خود خواهند رسید. تنها درصد کمی از کودکان که به مشکلاتی ژنتیکی و ناهنجاری‌های خاص مبتلا هستند شانس بهبود بسیار پایینی دارند.
سوالات متداول
بهترین سن کودک برای مراجعه به پزشک چه سنی است؟
در صورتی که والدین در مورد کوتاه قامتی فرزند خود نگران هستند، بهتر است بین سنین ۸ تا ۱۰ سال آنان را نزد پزشک ببرند.
هورمون رشد چند سانت قد کودکان را افزایش می‌دهد؟
تاثیر هورمون رشد به چندین عامل بستگی دارد: سن کودک، علت کوتاهی قد و بیماری‌های زمینه‌ای بر اثربخشی هورمون رشد تاثیر خواهند داشت. بنابراین نمی‌توان عدد دقیقی در مورد افزایش قد با هورمون رشد اعلام نمود.
آیا کوتاه قامتی کودک قابل پیش‌بینی است؟
در صورتی که سابقه خانوادگی کوتاه قامتی داشته باشید و یا کودک از تغذیه خوبی برخوردار نباشد ممکن است کودک دچار کوتاه قامتی شود اما پیش بینی دقیق این عارضه تنها با بررسی نقشه ژنی کودک ممکن خواهد بود که امری بسیار پرهزینه است.
آیا مدیتیشن و تلقین باعث افزایش قد کودکان خواهد شد؟
در سال‌های اخیر برخی افراد سودجو، با فریب افکار عمومی روش‌هایی را تبلیغ می‌کنند که با مدیتیشن، تلقین و درمان با فرکانس می‌توان قد را افزایش داد. این تبلیغات کامل غیر علمی و سودجویانه هست و هیچ پایه علمی ندارد.
آیا درمان با هورمون رشد تحت پوشش بیمه قرار داد؟
خیر در هر حال حاضر بیمههای متداول هزینههای هورمون رشد را تقبل نمیکنند، البته ممکن است برخی بیمههای تکمیلی این خدمات را پوشش دهند، برای اطلاع از هزینههای درمان با هورمون رشد حتما با بیمهگذار خود تماس بگیرید.
آیا کوتاه قامتی بر اثر سابقه خانوادگی عوارض خاصی دارد؟
در موارد که فرد به دلیل سابقه خانوادگی دچار کوتاه قامتی باشد، ممکن است از نظر روحی و روانی تحت فشار بوده و دچار کمبود اعتماد به نفس شود، در غیر این صورت از نظر جسمی عارضه‌ی خاصی ایجاد نخواهد شد.
آیا ژیمناستیک باعث کوتاهی قد کودکان می‌شود؟
خیر طبق تحقیقات انجام شده، ژیمناستیک تاثیری در کوتاهی قامت کودکان و یا تاخیر افتادن قاعدگی ندارد. (منبع)
چه ویتامین‌هایی برای افزایش قد کودکان موثرند؟
تقریبا تمام ویتامین‌ها، مینرال‌ها و ریزمغذی‌ها برای رشد و افزایش قد کودکان موثرند بنابراین بهتر است یک رژیم غذایی مناسب برای کودکان خود تنظیم کنید.
چه زمانی پزشکان به نقص هورمون رشد مشکوک می‌شوند؟
زمانی پزشکان به نقص هورمون رشد مشکوک می‌شوند که قد کودک کمتر از متوسط قد والدین خود در وزن طبیعی باشد و سرعت رشد کودک نیز در یک دوره حداقل ۶ تا ۱۲ ماهه کمتر از حد انتظار باشد.
در کوتاهی قد غیر پاتولوژیک، آیا تغذیه، مصرف ویتامین‌ها یا مکمل‌ها در افزایش قد نقش دارند؟
خیر، مصرف ویتامین‌ها یا مکمل‌ها تاثیری بر قد طبیعی کودک ندارد. این موارد تنها در کودکانی که تغذیه نامناسب و وزن کمی دارند موثر است.
چه ورزش‌هایی باعث بلند قدتر شدن کودکان می‌شود؟
بسکتبال، شنا و والیبال باعث رشد هماهنگ عضلات و رشد بهتر قد می‌شوند.
